DSC03361 (5)

wsi Lipce. Przedstawiając konflikt Antka i Jagny ze zbiorowością wiejską, narrator stara się ukazać obie strony medalu: racje wielkiej, żywiołowej namiętności przedstawia z takim samym obiektywizmem, jak racje Boryny, Hanki, lipeckiej gromady oburzonej przekroczeniem powszechnie szanowanych norm obyczajowych.

Nie ogranicza się również narrator do zasobu pojęć choćby nawet bardzo inteligentnego chłopa z Lipiec. Że takiemu chłopu ciemne deszczowe chmury mogły upodobnić się do „stada nie mytych baranów” (I, 188) — to jeszcze możliwe, trudno jednak uwierzyć, aby przyszło mu do głowy takie oto porównanie:

„Dzień wstawał cudny, ciepły a jędrny, niby ten chłop dobrze wyspany, któren ledwie przecknąwszy, na równe nogi się zrywa a szepcąc pacierze, trąc oczy a ździebko poziewając, za robotą się rozgląda”. (III, 233)

Takim stylem przemawiający chłop byłby już zanadto świadom swojej chłopskości i jej estetycznych walorów.VMamy tu do czynienia z literacką stylizacją posługującą się wiejskimi motywami. Również w analizach psychologicznych, w opasach przeżyć miłosnych ęzy religijnych (o przykłady bardzo tu łatwo, więc poszukajcie ich sami) Reymont nie dba o zachowanie pozorów „podsłuchanej gawędy” i pisze jak wytrawny literat, co najwyżej inkrustujący swoje opowiadanie słowami czy zwrotami gwarowymi. Czasem owa chłopska „aojdyczność” narracji bywa podkreślana po prostu użyciem rozmaitych Juści”, „prawda była”, „powiadali, że...”.

Sam zatem narrator powieści — -to figura po trochu stylizowana: literat, który pragnie wcielić się w chłopskiego aojdę--homerydę, nie rezygnuje wszakże z przyswojonej już kultury literackiej. Przemawia on własnym epickim językiem, podobnie jak narrator Pana Tadeusza, który mimo całego sentymentu dla przedstawianego środowiska wyraźnie się zeń wyodrębnia.

*

Zastanów się nad rozróżnieniem autora i narratora. Spróbuj określić, na czym polega różnica między tymi dwoma terminami.

_ Reymont nie bez powodu uchodzi za wybitnego artystą słowa.

Jego język jest bogaty, zróżnicowany i na ogół celnie trafia w zamiar pisarski autora. „[...] cała ta bogata władza patrzenia i widzenia — pisze Adam Grzymała-Sledlecki — byłaby prywatną li tylko własnością pisarza, gdyby na usługi jej nie miał ekwiwalentu języka, który mu służy za pędzel i farby. Doskonałość Reymonta polega właśnie na tym, że swój niezwykły dar obserwacji i pamięci wzrokowej umie przyoblec w przedziwnie giętki zespół słów i zdań. Słowo jego jest kolorowe, czasem zaś jeden dźwięk w zdaniu przeleci jak błysk światła” ^ł.

• Język ten czerpie przede wszystkim z zasobów leksykalnych gwary łowickimi. Gwarę tę zaś Reymont znał bardzo dobrze, gdyż posłużył się nią już w młodzieńczym opowiadaniu Śmierć. Jeżeli więc w Chłopach tworzy język o gwarę tę oparty* ale wyraźnie od niej się różniący, nie wynika to 'z nieznajomości rzeczy. Reymont stylizuje gwarę świadomie, tak jak świadomie stylizował Sienkiewicz w Trylogii doskonale znaną sobie polszczyznę XVII wieku, starając się stworzyć język, który byłby dostępny dla współczesnego czytelnika. Podobnie Reymont chce dać wrażenie autentyku mowy ludOwej, ale uniknąć nieartystycznego etnograf izmu w jej odtwarzaniu.

Nie stosuje wszakże stylizacji gwarowej w sposób jednolity. W partiach dialogowych zbliża się maksymalnie do gwary, w narracji bezpośredniej, a zwłaszcza w partiach nastrojowo--lirycznyeh, oddala się od niej, wprowadzając często typowy dla ówczesnej prozy j ęzy lit er ąclri, lekko zabarwiony elementami gwarowymi.

•

Sięgnij jeszcze raz dto wstępnego fragmentu tomu drugiego. Zaznacz występujące w nim słowa i zwroty gwarowe. Zastanów się nad ich funkcją treściową i zdobniczą w tym urywku.

i A. Grzymała-Siedlecki: Ludzie ł działa, s. 258.

29