DSC03501 (2)

Dlatego też tylec dłuta z reguły jest bardzo starannie obrobiony, ucięty lub wygładzony, tak że posiada możliwie równą powierzchnię, ustawioną poprzecznie do dłuższej osi narzędzia, a równolegle do jego osi krótszej.

Wystające na boki zgrubienia stawowe są dokładnie wygładzone, dzięki czemu siła uderzenia przenoszona jest w całości na ostrze dłuta, a sam ‘tylec nie jest narażony na uszkodzenie przez odłupy-wanie rozrośniętego zgrubienia stawowego. Mimo to tylec dłuta niszczył się dość często, a większość egzemplarzy nosi ślady pobijania tylca, 13 egzemplarzy zaś ma tylce wyszczerbiane. Oczywiście niszczeniu uległy również i części tnące — ostrza dłuta, te jednak były natychmiast reperowane przez wygładzenie na osełkach z piaskowca, ponieważ traciły od razu swoją sprawność i nie mogły być przed reperacją używane. Reperacja i-cih nie była trudna i dlatego między posiadanymi okazami więcej jest z uszkodzonymi tylcami lub złamanych w połowie długości, jako uszkodzonych trwale i nie nadających się już do reperacji.

Aby zapewnić dłutom twardość i odporność na złamania, wytwórcy dłut kościanych szczególnie starannie dobierali surowiec. Najczęściej dłuta były wyrabiane z przyśrodkowych części kości długich zwierząt, gdzie umiejscowione są grube złoża zbitej tkanki kostnej (sub-stantia compacta).

Różnice formalne między dłutami są właściwie niewielkie. Cały zespół tych narzędzi przedstawia się dosyć jednolicie. Wszystkie te narzędzia odznaczają się w zasadzie kształtem klinowatym, stosunek ich szerokości do długości wynosi przeciętnie 1 :6, aczkolwiek występują okazy smuklejsze o stosunku 1 : 8 (Tabl. XCIX, 9; C, 5 i 9; CI, 6 i 15) bądź szersze o współczynniku 1 : 4 lub 1 : 5 (Tabl. CI, 14 i 16).

Natomiast obserwujemy dość znaczną różnicę szerokości ostrzy. Obok bowiem ostrzy mających 1,9 cm szerokości (Tabl. XCIX, 9; C, 7 i 16) i zbliżonych do nich

(Tabl. XCIX, 6, 8, 11; C, 12; CI, 2, 14, 16) mamy również dłuta tej samej długości, lecz z ostrzem bardzo wąskim, od 0,3 do 0,6 cm (Tabl. C, 14; CI, 1, 3, 6, 10), pochodzących z kultury ceramiki promienistej, oraz serię złożoną z trzech krótkich dłutek, wąskich, lecz z ostrzami w stosunku do swej długości szerokimi (Tabl. C, 5, 9, 11).

Oprócz różnic w szerokości można również zauważyć odmienne ukształtowanie ostrzy, i to zarówno względem dłuższej, jak i krótszej ich osi. Co się tyczy ukształtowania ostrza po jego dłuższej osi, to wyróżnić tu można dwa zasadnicze typy: ostrze półokrągłe (Tabl. XCIX, 4 i 7; C, 3, 11, 13; CI, 2, 4, 9, 13, 14, 16) oraz ostrze proste (Tabl. XCIX, 6—11; C, 1, 2, 4—10, 12, 14—16; CI, 1, 3, 5, 6, 8, 10—12, 15), którego najdoskonalszym reprezentantem spośród analizowanego materiału jest chyba egzemplarz pochodzący z Ćmielowa (Tabl. XCIX, 9).

Na osi krótszej ostrze może być symetryczne lub asymetryczne względem diametralnej narzędzia. Ostrze symetryczne reprezentowane jest przez dużą ilość narzędzi (TaibL XCIX, 6, 8 — 11; C, 2, 4, 5, 7—14, 16; CI, 2—4, 6, 8, 10, 11, 14-, 16), pozostałe egzemplarze mają ostrze usytuowane asymetrycznie względem diametralnej. Do tych ostatnich należy grupa interesujących narzędzi (Tabl. XCIX, 4, 7, 11; CI, 7) z ostrzem uformowanym techniką stosowaną również przy produkcji szydeł typu B, mianowicie przez ukośne wygładzenie końca ceowatego trzonu. Jest to jednak technika stosowana wyłącznie przy wyrobie dłut z wycinka dość cienkiej ścianki rury kostnej, kiedy wygładzenie z dwóch stron zamiast dać ostrze symetryczne, doprowadziłoby do powstania narzędzia podobnego do dwuzębnego widelca. Spongioza znajdująca się wewnątrz rury nie była usuwana, lecz wygładzana w tej samej płaszczyźnie co całe ostrze, tak że stanowi potem jego część składową.

W ogóle można zauważyć, że lud kultury pucharów lejkowatych nadzwyczaj

309