DSC03580 (3)

produkcji rzemieślniczej. W ramach przemysłu domowego także stosowano ułatwienia, polegające na kruszeniu kości i rogu, przed zastru-ganiem ostrza narzędzia. Szczególnie jest to widoczne na szydłach. Ułatwienie to polegało na tym, że po złamaniu kości pozostawał ostry szpikulec, który przy nieznacznym zmiękczeniu można było bardzo łatwo zaostrzyć zwykłym nożem żelaznym.

Kość oprócz zmiękczania wymagała także uprzedniego odtłuszczenia, co następowało przeważnie już podczas gotowania strawy. Tłuszcz usuwano z kości przez ługowanie, a także mechanicznie.¹⁸ Poprzestaję na tych kilku uwagach, szerzej zajmę się tymi zagadnieniami w przyszłości, dopiero po przeprowadzeniu odpowiednich doświadczeń.

Narzędzia i sposób ich użycia do obróbki rogu i kości poznajemy głównie po śladach jakie pozostawiły one na gotowych już wyrobach, na półfabrykatach i na odpadkach produkcyjnych. Do poznanych w ten sposób narzędzi, potwierdzonych zresztą w wykopaliskach, należą: nóż do strugania: topór i dłuta, do łupania na mniejsze kawałki; piłki (grubsze i cieńsze), do przecinania i wycinania ząbków u grzebieni; różne świdry, do wiercenia otworów; pilniki, do zaokrąglania końców zębów grzebieni i do wygładzania powierzchni; rylce, do zdobienia; dwu lub trójzębne narzędzia, do zakreślania „oczek” i kółek koncentrycznych; młoteczek, do sklepywania metalowych nitów. Jak więc możemy się przekonać do obróbki rogu i kości służył wcale bogaty zespół narzędzi.

WYROBY ROGOWE I KOŚCIANE (RÓ2NICE W WYKONANIU)

Do najpospolitszych wyrobów rogowych i kościanych należą: szydła (tabl. I, ryc. 4-5), igły (tabl. I, ryc. 1 -3), rylce ftobl. 1, ryc. 6). Są to powszechnie stosowane narzędzia. Wykonywano je głównie z kości, rzadziej z rogu (porównaj tabl. II). Do ich wyrobu wystarczał najzupełniej zwykły nóż. Nie znaczy to, aby niektórych z nich nie wykonywano bardziej wyspecjalizowanymi narzędziami, na przykład piłką (ucięcie rogu na szydło), czy świderkiem (wywiercenie otworu w igle). Ciekawe, chociaż nie bardzo jasne, jest masowe (kilkaset) znalezisko narzędzi kościanych w Szczecinie. Czy to były narzędzia wątpi nawet sam W. Łęga, który to podaj e.¹⁹

Do narzędzi, wykonywanych z kości nożem, należą rzadziej spotykane garbarskie gładzidła,²⁰ i używane także w garbarstwie ostrza do zdzierania resztek mięsa i błon.²¹

¹⁸ S. A. Izjumowa, op. cit.

“ W. Łęga, op. cit., str. 239.

²⁰ J. w., str. 240 i ryc. 378, oraz str. 241. *' J. w., str. 240 i ryc. 379.

* ' A •***'.*    O

iyte

.'•O • • o

oo ’

Ryc. 1. Wolin, stanowisko 4, warstwa IX b. — Rozrzut zabytków rogowych i bursztynowych.

Legenda:

przedmioty rogowe, a przedmioty kościane, m półfabrykaty przedmiotów rogowych,

.’%•! odpadki rogowe, 0 przedmioty bursztynowe, X półfabrykaty przedmiotów bursztynowych,

U odpadki i kawałki surowca bursztynowego.

155