DSC03583 (3)

W Kołobrzegu, w najstarszej VII warstwie, datowanej na drugą połowę IX³⁹ wieku, w obrębie plecionkowej chaty, a szczególnie między nią a umocnieniami wału obronnego, znaleziono wielkie skupisko (przeszło 1700 sztuk) odpadków rogowych a między nimi także kilka półfabrykatów rogowych. Uderza zupełny brak półfabrykatów i odpadków kościanych. Między półfabrykatami są prostokątne płytki (6 sztuk), jakich używano na zębate płytki trzywarstwowych grzebieni, półfabrykaty łukowatych okładek grzebieni w postaci ostruganych z grubsza płytek, oraz półfabrykaty oprawek w postaci stożka ściętego (razem 4 sztuki). W zespole tym były także 4 kawałki surowca rogowego, ucięte piłką. Odpadki, to 5 klocków z gąbczastej części (pozostałość po produkcji płytek uzębionych), 55 nieregularnych obrzynków, oraz 1670 sztuk różnego rodzaju wiórów.

Nie mamy więc wątpliwości, że była tu pracownia obróbki rogu. W tej samej chacie, oraz na przestrzeni odpowiadającej rozrzutowi odpadków poza nią, znaleziono także dość duże skupisko wyrobów, półfabrykatów i kawałków bursztynu. To współwystępowanie pozwala nam przypuszczać, że w tej samej pracowni obrabiano i róg i bursztyn. W warstwie tej znaleziono także trzy grzebienie jednostronne, bardzo starannie wykonane, cztery szydła (w tym jedno rogowe), dwie igły i dwie łyżwy. W następnej warstwie, w wyniku przebudowy umocnień obronnych, brak jest śladów intensywnego zajmowania się rogownictwem. Warsztat rogowniczy przenosi się z pewnością w inne miejsce. Nie możemy więc z tego powodu śledzić dalszego rozwoju odkrytego warsztatu i jego produkcji.

W warsztatach wyższych bardzo nieliczne półfabrykaty, wiórki, obrzynki, a także liczniejsze gotowe wyroby jak np. grzebienie potwierdzają nam dalsze istnienie i rozwój rogownictwa kołobrzeskiego.

W Wolinie na stanowisku 4 w warstwie XIV, datowanej na pierwszą połowę XI wieku,⁴⁰ w domu zrębowym po północnej stronie ulicy i na samej ulicy znaleziono skupisko odpadków i półfabrykatów (tabl. I, ryc. 13 -20) rogowych, (patrz tabZ. I), zupełnie podobne do kołobrzeskich. W Wolinie występuje jednak więcej klocków i różnego rodzaju wiórków. W domu zrębowym odkrytym po drugiej stronie ulicy znaleziono także

*• Por. E. Wiatrolik, Bursztyniarstwo, „Z badań nad rzemiosłem we wczesnośredniowiecznym Kołobrzegu”, (praca oddana do druku); W czasie korekty wyszła praca L. Leciejewieża, Badania archeologiczne to Kołobrzegu w 1955 r., „Sprawozdania Archeologiczne”, T. III., Warszawa—Wrocław—Kraków 1957 r., str. 119—128 ustalająca chronologię warstw w Kołobrzegu.

^ia Odnośnie datowania warstw w Wolinie na stanowisku 4, por. W. Filipowiak, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych to Wolinie w latach 1953—2954 r. op. str. 184, i tegoż, Wyniki badań archeologicznych w Wolinie to latach. 1954—2955 r. „Archeologicke Rozhledy” 1956 r., zesz. 5, str. 686—687.

nieliczne odpadki rogowe. W domu po północnej stronie ulicy oprócz odpadków rogowych znaleziono także dużą liczbą półfabrykatów, odpadków i kawałków surowego bursztynu (ryc. 3). A więc rogownik zajmował się również obróbką bursztynu.

W następnej XIII warstwie, datowanej na pierwszą połowę XI wieku, sytuacja jest zupełnie podobna do warstwy XIV, wzrasta jednakże ilość odpadków rogowych a maleje ilość bursztynu (patrz tabl. I).

W warstwie XII z drugiej połowy XI wieku oprócz nikłych śladów domu na działce mieszkalnej, gdzie w warstwach XIV i XIII nie zauważono śladów obróbki rogu, innych domów nie odkryto. Na miejscu interesujących nas domów z warstw XIV i XIII znaleziono jednak przeszło 1500 sztuk odpadków i półfabrykatów (patrz tabl. I), główne jednak ich. skupisko znajdowało się po południowej stronie ulicy. Ilość bursztynu. z całej warstwy ograniczyła się zaledwie do kilku.

W warstwach od XI do IX a, datowanych na drugą połowę XI wieku? skupisko odpadków i półfabrykatów jest zawsze w tym samym miejscu, tj. po południowej stronie ulicy. Zabytki bursztynowe znalezione w tych. warstwach są bardzo nieliczne w porównaniu do warstw poprzednich..

W warstwie XI (ryc. 2) część odpadków znajdowała się w przypuszczalnym domu plecionkowym, a pozostała ich część tuż obok, na ulicy. W warstwie IX b (ryc. l)> dokładnie w tym samym miejscu co w XI,. znajdował się plecionkowy dwuizbowy dom, którego jedna izba zajęta była przez ogromne ilości odpadków i półfabrykatów rogowych (patrz tabl. I). Poza obrębem domu znajdowały się tylko pojedyncze odpadki.

W warstwie VIII, datowanej na początek XII wieku, znaleziono niezbyt liczne odpadki i półfabrykaty rozsiane, bez wyraźnych skupień, pa całej powierzchni wykopu (patrz tabl. I).

Liczne nagromadzenie odpadków i półfabrykatów rogowych przy zupełnym braku kościanych, (w warstwach od XIV—VIII) świadczy o intensywnym zajmowaniu się w tym miejscu obróbką rogu. Domy w warstwach XI i IX b zostały słusznie uznane za warsztaty rogownicze.⁴¹

W pozostałych warstwach odsłoniętych na stanowisku 4, to jest od XX — XV, datowanych na czas od IX do końca X wieku, oraz w VIII do* V a zaliczonych do XII wieku, mamy tylko pojedyncze półfabrykaty i odpadki. Potwierdzają one dla czasu istnienia tych warstw istnienie obróbki rogu, jednakże warsztaty znajdowały się niewątpliwie w nieco« innym miejscu. Istnienie rogownictwa potwierdzają także liczne przedmioty miejscowego pochodzenia, znajdowane w tych warstwach.

^4> Odnośnie przeznaczenia domu w warstwie IXb, por. W. Filipowiak, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Wolinie w latach 1953—1954 r., op. cit., str. 181.

16$