DSC03910 resize

ywem

^,r* kształcił,: ^er 1939, s.fc

?o. Wyt_Wory cze podczą, wytworóJ 1983, s. 2aj| dłuż dolnej wory krze.

iczną skalę

m terenie pwe próby ostek dąją I pis ty 1981,1 odatkoweI ania tych! nsel 1973,1 >ne próbą I zutu wy-1

omawia-dmiotów ietyckiej nają one jsza jest >oczątek :ynąjący. wencja*

: na fazę I n.). Nie I 'cką (H. I dnio po I i można śmianie

brązów okresu i kiedy [oko na ^^wiąza-

Rozwój stosunków

i ne jest to przede wszystkim z oddziaływaniami zesp<flSTraK8B|PH|j^ł [ wych (E. Lomborg 1960, s. 83 n.). Drogami wzdłuż Odry i Laby wędrują F różne wytwory południowe, docierąjące aż do Skandynawii (R. Hach-mann 1957, mapy 14 i 15). Wraz z nimi wędrują wzdłuż Odry wytwory śląskiego centrum metalurgicznego (M. Gedl 1975, mapa 2). nie rozchodzące się zresztą specjalnie szeroko poza jej ujście. Obok tego szlaku funkcjonował także szlak biegnący wzdłuż Wisły, rozpoczynający swe istnienie współcześnie z wpływami madziarowskimi (J. Dąbrowski 1977, s. 214 n.) bądź z wczesnymi skarbami horyzontu Koszider (W. Bląjer, A. Sżpunar 1981, s. 304 n.). Tą drogą również docierąją na Pomorze przedmioty proweniencji południowej (ryc. 1), natomiast kujawski ośrodek wytwórczości metalurgicznej oddziaływa na rejon ujścia Wisły wyraźnie słabiej (M. Gedl 1983, tabl. 47 A).

Ten napływ surowca i wytworów brązowych powoduje oczywiście różne konsekwencje. Jedną z najważniejszych jest rozwój miejscowej wytwórczości metalurgicznej. Obok przedmiotów importowanych z południa występują przecież na Pomorzu ich lokalne naśladownictwa oraz formy będące niekiedy daleko posuniętym przetworzeniem tych wzorców, jak np. naramienniki typu Czernice (W. Bląjer 1984, s. 52 n.). Bujny rozwój metalurgii nordyjskiej zaznacza się nie tylko pewną ilością importów, ale także odtwarzaniem form pospolitych w tym kręgu (np. siekierki z brzegami typu tzw. północnoniemieckiego). Powstąją miejscowe warianty form o nordyjskim charakterze (lokalna odmiana naszyjników kołnierzowatych) oraz efekty inwencji miejscowych twórców, jak np. wisiorki rożkowąte czy tzw. szpule (K. Siuchniński 1963, s. 156 n.). Nie można obecnie przeprowadzić całościowej analizy zestawu przedmiotów metalowych tego regionu ze względu na brak wielu opracowań typologicznych. Różnorodność genezy tych wytworów nie ulega kwestii tym bardziej, że wzorce określane jako nordyjskie czy południowe także nie wywodzą się z jednego tylko obszaru. Ten rozwój miejscowej metalurgii odbywa się w zasadzie tylko na zachodnim Pomorzu; dla wschodniej jego części dowody na lokalną produkcję są raczej słabe (J. Dąbrowski 1968, s. 26 n.).

Stwierdzić więc można, że wytwórczość miejscowa ma charakter niewątpliwie nordyjski. To właśnie spowodowało zaliczenie rejonu ujścia Odry do II strefy, a pozostałej części Pomorza do strefy III (Randzóne) kręgu nordyjskiego(K. Kersten 1936, s. 97). Rozwój wytwórczości metalurgicznej, bazującej na południowych wzorcach szybko przetwarzanych w charakterystyczne formy lokalne, jest typową cechą kręgu nordyjskiego II okresu epoki brązu obserwowane więc na Pomorzu procesy są tylko repliką zjawisk ogólniejszych. Omawiane czasy cechuje wielkie bogactwo przedmiotów metalowych znać to i na