DSC03909 resize

66

Jan Dąbrowski

z rozpoczynającym się u schyłku I okresu epoki brązu napływem metali siedmiogrodzkich i naddunajskich wzdłuż Odry (E. Lomborg 1960, s. 79 n.. ryc. 7). Wówczas pod wpływem tych właśnie brązów wykształcił się I samodzielny metalurgiczny styl nordyjski (J. E. Forssander 1939, s.63 n.) początkując działalność wielkiego centrum produkcyjnego. Wytwory tego ośrodka pojawiły się na Pomorzu w małej ilości jeszcze podczas I okresu epoki brązu (M. Gedl 1980a, s. 52). Skupisko wytworów zachodnioalpejskich na wschodnim Pomorzu (M. Gedl 1983, s. 28) sugeruje istnienie już w tym czasie szlaku, wiodącego wzdłuż dolnej Wisły. Mimo tego napływu brązów dominują tu nadal wytwory krzemienne, będące dowodnie przedmiotem wymiany na dość znaczną skalę (J. Machnik 1977, s. 171).

Niejasna jest natomiast sytuacja kulturowa na omawianym terenie. Wiadomo, że nie jest on kulturowo jednolity, ale dotychczasowe próby dokładniejszego określenia zasięgów wchodzących w grę jednostek dają rezultaty dalekie od precyzji (J,. Machnik 1977, ryc. 4; A. Kempisty 1981, mapa 24). Wynika to nie tylko z ubóstwa materiału — dodatkowe perturbacje zostały spowodowane przez próby przypisywania tych terenów w kulturze unietyckiej (W. Sarnowska 1969; W. Hensel 1973. s. 135 n.). Jak słusznie wskazał J. Machnik (1977, s. 105), były one próbą określenia zasięgów kulturowych głównie na podstawie rozrzutu wytworów metalowych, co budzi poważne zastrzeżenia.

Wydaje się, że nie tylko „tradycjonalne” cezury są istotne w omawianym regionie. Niewątpliwie nieco intensywniejszy napływ przedmiotów brązowych na Pomorze przypada na czasy V fazy kultury unietyckiej (J. Machnik 1977,s. 142 n.). i zapewne od tego momentu zaczynają one odgrywać istotniejszą rolę w miejscowych układach. Ważniejsza jest chyba jednak inna cezura, a mianowicie wspomniany już początek napływu brązów „węgierskich” szlakiem odrzańskim, rozpoczynający, intensywne użytkowanie owego szlaku z wszelkimi tego konsekwencjami. Przypada to na czasy mieczy typu Apa i Hajdusamson, a więc na fezę A2 epoki brązu (A. Mozsolics 1967, s. 121 n.: B. Hansel 1968, s. 25 n.). Nie można na razie określić, czy wiąże się to jeszcze z V fazą unietycką (H Miiller-Karpe 1977, s. 51 n.), czy też z fazą następującą bezpośrednio po niej, ale na pewno poprzedza początek II okresu epoki brązu. Nie można jeszcze stwierdzić, czy cezury te znajdują odzwierciedlenie w zmianie stosunków kulturowych na Pomorzu.

Podczas II okresu epoki brązu obserwuje się masowy napływ brązów z południa na pobrzeża Bałtyku. Dopiero bodaj od początku tegó okresu mówić można o rozpoczęciu się epoki brązu, to Jest czasów. k„._)U narzędzia i ozdoby z tego surowc a upowszechniły się Juz «•*« obszarze Pomorza 1 innych terenach (J. Dąbrowski 1968. a 136,