DSC03917 resize

74

Jan Dąbrowski

rze (K. Kersten 1936, s. 97). Taki właśnie układ ma miejsce na P_0ni0r? w II i III okresie epoki brązu, a podobnie kształtują się stosunki i ?

:_____U ____nn C* T oiiv 1Q71,\

innych obszarach (por. np. F. Laux 1971).

W nowszej literaturze przynależność kulturowa Pomorza bywa okrei I lana bardzo różnie tak dla II, jak i III okresu. Wyżej przytoczyły I poglądy negujące odrębność kulturową tego regionu od innych zjy polskich. H. Miiller-Karpe (1980, s. 316 n.) określa obszar między dolną Wisłą a dolną Labą jako jednolity kulturowo, ale rozrzut rozmaitych form metalowych (H. Schubart 1972, mapy 14- 17, 21, 25—28, 38; \y Bląjer 1983, mapa 21) oraz pewne odrębności w wyposażaniu zmarłych (częstsze w Meklemburgii fibule, miecze, siekierki z piętką) wyraźnie temu przeczą. Bardziej wiarygodna jest wersja mówiąca o lokalnej kulturze z elementami mogiłowymi i nordyjskimi, trwającej aż po schyłek III okresu (M. Gedl 1975, s. 84 n.; 1983, ryc. 1). Istotnie, w Q okresie epoki brązu na obszarze położonym w przybliżeniu między Wkrą a Dzierżęcinką oraz źródłami Małej Iny a wybrzeżem występuje odrębna jednostka kulturowa, którą nazwać można grupą zachodniopomorską. Charakteryzuje się ona obfitością brązów także lokalnej produkęji przewagą obrządku ciałopalnego oraz specyfiką doboru inwentarzy grobowych (J. Dąbrowski 1985, s. 144 n.).

Słuszne wydaje się twierdzenie S. Wesołowskiego (1977, s. 98 n.) o długotrwałości procesu kształtowania się kultury łużyckiej na zachodnim Pomorzu. Tak więc liczyć się należy z trwaniem tej grupy jeszcze I w środkowej epoce brązu. Przemawia za tym występowanie tu wspom-B nianego okresu sub-III, a także wyraźnie długie trwanie elementów wcześniejszych na obszarach sąsiednich (por. np. H. Keiling 1970, s. 207 n.). Dla wschodniego Pomorza datę pojawienia się kultury łużyckiej określić należy chyba najwcześniej na połowę III okresu, ze względu na fakt, iż dopiero w tym mniej więcej czasie pojawia się ona na obszarach sąsiadujących z nim od południa. Ze względu na słabe opracowanie oraz małą ilość znanych materiałów nie można na razie wyznaczyć owego końca grupy zachodniopomorskiej inaczej niż datą pojawienia su kultury łużyckiej. Tu jednak powstaje pytanie czy występowanie na Pomorzu niewielkiej ilości wczesnej ceramiki łużyckiej wystarcza dla mówienia już nie o występowaniu tej kultury, lecz choćby fazy przechodniej?

1 teraz pojawia się z całą ostrością problem, sygnalizowany jua przy omawianiu kwestii występowania na Pomorzu kultur unlotyckhj i mo giłowej, a mianowicie problem kryteriów wyróżniania jednostek kultu rowych. Jest rzeczą oczywistą, że nie można tego dokonywać na podstawie jednego tylko elementu kultury. Tak więc ^n,**^*ł' ^wy*ttpo waniem nordyjskich brązów a łużyckiej ceramiki zachodzi opoiy^*