DSC03921 resize

78

Jan Dąbrowski

rych czyniono przecież kryterium klasyfikacyjne dla całego regionu Z IV okresu pochodzi stosunkowo mało brązów, co częściowo można wytłumaczyć krótszym trwaniem tej fazy ze względu na występowanie okresu sub-III. Tłumaczenie to jednak nie wystarcza. Tak w kręgJ nordyjskim, jak i w łużyckim cyklu kulturowym właśnie V okres jest czasem wielkiego rozkwitu produkcji metalurgicznej i uważa się go fazę ogólnego ekonomicznego rozkwitu (M. Stenberger 1977, s. 194; K. Kristiansen 1978, s. 178 n.; B. Gediga 1982, s. 122). Przyrost skarbów zaznacza się najwyraźniej na wschodnim Pomorzu (V. Furmanek, F. Horst 1982, mapa 6). przy czym są to skarby obfite. W tym samym czasie, podobnie jak na terenach północnych, pojawiąją się tu liczne skarby przedmiotów złotych (V. Furmśnek, F. Horst 1982, s. 14 n., mapa 9), a złote bransolety wytwarzane są zapewne także i na Pomorzu (E. SprockhofT 1956.1.1. s. 181 n.. t. II. mapa 37). Sporadycznie występują też cenne przedmioty żelazne (Z. Bukowski 1981, s. 349 n.; V. Furmanek, F. Horst 1982, s. 24, mapa 10). Dla tego okresu przyjmuje się wiele zmian I społecznych (V. Furmanek. F. Horst 1982, s. 26 n.), co tu pominiemy.

Głównym szlakiem napływu brązów jest Odra, natomiast rola szlaku I nadwiślańskiego jest obecnie mała. Docierąjące na Pomorze formy I południowe są niekiedy odtwarzane lokalnie, podobnie jak i na obsza- I rach nordyjskich (H. Thrane 1975, s. 48 n., ryc. 119 120; J. Fogel 1979,$. I 61 n.; M. Gedl 1984, s. 27 n.). Wśród tych form południowych występują I także okazy luksusowe, jak np. hełm ze Szczecina-Zdrojów (J. Fogel I 1981, s. 149 n.). Szlakiem odrzańskim wędrowały wytwory z ziem. polskich, także docierąjące daleko ku północy (H. Thrane 1975, ryc. 46: M. Gedl 1984, tabl. 21 A). Importy z kręgu nordyjskiego (w szerokim rozumieniu tego słowa) skupiąją się na zachodnim Pomorzu (H. Thrane 1975, ryc. 128), dąjąc asumpt do powstania niektórych form miejscowych, jak np. mieczy, noży, guzków (J. Kostrzewski 1958, s. 84 n.; J. Fogel 1979. s. 35 n.; M. Gedl 1984, s. 44 n.). Formy nordyjskie były też reprodukowane na Pomorzu, np. miecze z kolcem do rękojeści, fibule płytowe czy groty (E. SprockhofT 1937, mapa 16; H. Thrane 1975, ryc. 30; K. W. Struve 1979. tabl. 46).

Nie importy jednak decydują o ogólnym charakterze pomorskiej metalurgii. Jest ona obecnie wyraźnie ukształtowana przez oddziaływania łużyckie oraz wytwory miejscowe. Te oddziaływania łużyckie obejmują całe Pomorze, wbrew sugestiom E. SprockhofTa (1956, t. I.

282) o różnicach w zestawie form znad morza 1 z głębi lądu. Stwierdzić można tylko, iż łużyckie siekierki z tulejką na zachodnim Pomoi występują rzadko, a dominują tam fonny wywodzące się znad srodkow ej Laby (K. W. Struve 1979. tabl. 53). Na Pomorzu powstąją też lokalu, odmiany form łużyckich (J. Kostrzewski 1958. s. 151). Charakterystyczne