DSC03923 resize

80

Jan Dąbrowski

wówczas narzędzi, broni i ozdób. Na koniec dodać trzeba widoczne związki w garniturach skarbów między zachodnim Pomorzem a Meklemburgią (W. A. v. Brunn 1968, s. 204 n., mapa 19).

Bogactwo brązów nie wyklucza używania wytworów kamiennych I i krzemiennych (S. Wesołowski 1983, s. 332 n.). Obserwuje się wzajemne I oddziaływania kamiennych toporków łużyckich i nordyjskich, będących I nawet przedmiotem dalekosiężnej wymiany (E. Baudou 1960, s. 144 n.; J, I Fogel 1981, s. 169 n.).

O ceramice zachodniopomorskiej i kaszubskiej grupy nadmorskiej I kultury łużyckiej wiadomo już znacznie więcej, a badania osad powodu- I ją, ze nie są to dane tak jednostronne jak uprzednio. Dla uproszczenia I grupy te omówimy łącznie. W zasadzie obserwuje się teraz analogiczny I przebieg zjawisk, jak stwierdzony w środkowej epoce brązu. Ciągle I napływają formy z terenów kultury łużyckiej. Apogeum oddziaływań I południowych przypada na czasy grupy górzyckiej i jej wpływów (S. I Griesa 1982, s. 17 n.), a za akcent końcowy tego procesu uznać można I pojawienie się popielnic twarzowych i domkowych, które zresztą też są I elementami łączącymi Pomorze ze Skandynawią (T. Malinowski 1969, s. I 155 n.).

Ogólnie powiedzieć trzeba, że rozwój ceramiki na Pomorzu przebiega I wówczas zbieżnie ze zjawiskami obserwowanymi na terenach sąsiadują- I cych z nim od południa. Udział form lokalnych nie zaznacza się zbyt silnie, stosunkowo najmocniej manifestują się one w schyłkowych fazach kultury łużyckiej. W późnej epoce brązu występują tu oczywiście także formy lokalne (J. Kostrzewski 1958, s. 67 n.), ale znacznie częstsze są drobne modyfikacje typów pospolitych, jak np. umieszczanie uch na naczyniach dwustożkowych (J. Kostrzewski 1958, s. 60 n.). Zresztą tego właśnie rodzaju przekształcenia są charakterystyczne dla wszystkich grup łużyckich (J. Dąbrowski 1980, s. 35 n.). Niekiedy takie nieco przekształcone lokalnie formy są przekazywane na dalsze tereny (F. Horst 1972, s. 115 n., ryc. 9), choć ogólnie powiedzieć trzeba, że rola Pomorza jako obszaru wyjściowego dla form ceramicznych kręgu nordyjskiego bywa raczej przeceniana (H. Thrane 1975, s. 177 n.). Niewątpliwe zbieżności, o których już była mowa, nie są wynikiem oddziaływań jednego tylko regionu, choć przenikały one głównie przez I te tereny (J. Dąbrowski 1983, s. 150 n.). W materiałach z Pomorza I sporadycznie występują formy naczyń pospolitych dalej ku zachodowi <F. Horst 1972, s. 118 n.). Zdarzają się też nawiązania do miejscowej wcześniejszej tradycji, np. w postaci występowania rytego ornamentu grzebykowego na naczyniach łużyckich (J. Kostrzewski 1958, s. 52 n ).

U schyłku epoki brązu zaznacza się wyraźnie rozwój produkcji ceramicznej u ujścia Odry. Występuje tam wówczas najprawdopodob

rój

tii¹

ty

te

w

m

te>

tei

P°

P°

Si'

się roś Je: jas a i uzi kul chj

prz

cyc

turi

prz;

szła

kiei

dow

więc

nad)

szen

o uj

elem

obsz,

jedni

ogoli wcze oddzi jest ii właśr tyka