DSC02867 (2)

mans oparty na tym doświadczeniu - śmieszny i smutny Preaching to the l'ervcrted (Kazanie do zboczeńca, 1999).

Rosnąca w latach 80., zarówno u artystów, jak i u teoretyków, świadomość społecznej i kulturowej dynamiki performansu kazała wielu z nich odejść od prostolinijnego performansu tożsamości, który - jak zauważa Fćral - dominował w latach 70., i zacząć zgłębiać sam proces przedstawiania. Miało to wyraźne kulturowe i polityczne konsekwencje, jako że stawiało pytanie, o co właściwie chodzi (społecznie i politycznie) w performansie etniczności, płci czy seksualności - dla kogo, przez kogo i w jakim celu tworzy się przedstawienie. Judith Butler ujmuje to stanowisko przekonywająco, zalecając, by zrezygnować z prób „rozwiązania kryzysu polityki tożsamościowej" i skupić się na tym, kto i jak używa swej władzy, aby określić tożsamość, „rozszerzyć i nasilić kryzys" oraz „utwierdzić kategorie tożsamości jako obszar nieuchronnych rozłamów”⁶⁹. Ta właśnie kwestia, najpełniej może przedstawiona przez teoretyków performansu feministycznego i gejowskiego, stawała się tym bardziej paląca i ważna, im więcej pojawiało się w latach 80. performansów, które ukazywały problemy rozmaitych mniejszości etnicznych, jak również grup upośledzonych socjoekonomicznie.

Perspektywy postkolonialne

Wykształcenie się myśli postkolonialnej pozwoliło spojrzeć z innych perspektyw na kulturowe i polityczne strony performansu. Zaczęto go dostrzegać nie tylko w działaniach panujących sił politycznych, ale - co może jeszcze ważniejsze - w oporze przeciw nim. Na to wzbogacenie perspektyw ogromny wpływ wywarły artykuły Homiego Bhabhy z przełomu lat 80. i 90., zebrane w książce The Location of Culturt (Położenie kultury) z 1994 roku. W omówieniu kolonialnych zastosowań stereotypu i mimikry (zwłaszcza tej ostatniej) bardzo przypomina ona ujęcia takich teoretyków performansu, jak Elin Diamond™. W szkicu Of Mimicry and Mart (Mimikra i człowiek), opublikowanym po raz pierwszy w 1984 roku, Bhabha przedstawia mimikrę jako kolo-

** J. Butler. Tht fam of Fantasy; fiminiati, Mapplelhorpe, and Diseunire Eicbi, „OtlTerrnces* 1990, t. 2, s. 121.

M, Bhabha, Tht Location of Cułtnrr, London 1994. Zob. rwt szkice Of Mimicry aitłi Sten; The Amtnełmrr of Cotohial Discaurst om Tht Other Question: Surtotype. buerwumHKm and tht Dwwrtt of Cohmulnm.

nialną strategię, wymagającą od kolonizowanych, by naśladowali formy kultury i sposoby zachowania kolonizatorów. Nieuniknione fiasko, które kolonizowani ponoszą, próbując w pełni przyswoić sobie cudzą perspektywę, stanowi z kolei dowód ich niedostatków i niższości.

Bhabha dostrzega jednak w tym kolonialnym użyciu reprezentacji i„komiczny zwrot": przedstawienie Innego jako niepełnej i niedorozwiniętej formy Tego Samego może też działać na niekorzyść dominacji. Taką możliwość daje destabilizujący karnawał mimikry i groźba „podwójnego widzenia, które ukazując dwuznaczność kolonialnego dyskursu, podważa zarazem jego autorytet”¹. W myśli postkolonial-nej (podobnie jak w myśli feministycznej)² przeczy się temu, jakoby mimikra mogła „od środka" podważyć kolonialny dyskurs. Tak czy inaczej, pozostaje ona ważną i wpływową strategią.

Inne odmiany postkolonialnych teorii poszukują takich strategii oporu wobec hegemonicznych dyskursów, które nie byłyby aż tak gęsto wplątane w same te dyskursy. Ważną rolę odegrały tutaj prace Paula Gilroya, który uważa, że model „urzeczywistnionej podmiotowości", widoczny na przykład w czarnej kulturze muzycznej, może stanowić jakąś przeciwwagę dla (zwykle opartych na tekście) modeli kolonialnego panowania. Proponuje zatem, by zainteresować się wytwarzaniem i odbiorem „niedocenianych form praktyk znaczeniowych, takich jak mimesis, gest, kinesis i kostium", oraz takich form •wyrazu, jak „antyfona, montaż i dramaturgia”³. Performans jako „urzeczywistniona podmiotowość” na obszarze kulturoznawstwa bardzo przypomina „ucieleśnioną podmiotowość", o której wcześniej, na obszarze teorii feministycznej, mówiły lrigaray i Kristeva.

Spiderwomaru mimikra i kontrmimikra

Echa myśli Diamond i Bhabhy słychać wyraźnie w przeprowadzonej przez Rebeccę Schneider pouczającej analizie (1993) kilku przedstawień indiańskich performerek, nazywających siebie Spiderwoman.

285

1

H. Bhabha, Of Mimtay and Mon: The Ambivalence of Cotomat Discoune, „Ocio-ber“ 1984. t. 28. s. 126.

2

⁷¹ Zob. np. R. Young, The Ambiealetm of Bhabha. w. tegoż, Whitt Mythokgks: Wfottng. HtsWry and tht West, London 1990, s. 141-156; B. Party, Sęm ofOe Tmits. Ob-tussians of Horn) Bhabha'i JThe Location of Culturt, „Thind Ttw" 1994, t. 28/29, s. 5-24.

3

ⁿ p Giiroy. The Black Atlantic: Modemity and Double Consciomneu, London 1997 {brak ttron].