DSC04150

*?.>n rwreyszuif ruerczyic

wygnania, wygnańcy). Na jej czele stał przywódca wygnańców (aram. ^ galuta), określany później grecko-łaclńskitn tytułem „cgzylarcha". Uttzy. mywano, Że urząd egzylarchy istniał od początku niewoli babilońskiej, apo jej zakończeniu (538) respektowały go również władze perskie, jednak nie sposób sprawdzić tych informacji. Faktem jest, że instytucja egzylarchy ist-niałana pewno od II wieku n.e., aczkolwiek już wcześniej wygnańcy musie-li mieć jakiś rodzaj zwierzchnictwa nad sobą. Fundamenty właściwego egzylarchatu stworzyli Żydzi napływający z Palestyny Emigracyjny egzy-larcha stał się odpowiednikiem palestyńskiego patriarchy. Miał ambicję sprawowania władzy sądowniczej oraz rządów nad współobywatelaiBfe^ Pomyślność diaspory babilońskiej była uzależniona ód rozwoju sytuacji politycznej w Mezopotamii. Aż do przełomtrll/in wieku wszystko układało się dla Żydów pomyślnie. Stosunki z ludnością i władzami pogorszyły się po roku 226, kiedy nastąpiła zmiana rządów - perscy Sasani-dzi przejęli władzę z rąk partyjskich ArsacydÓw. Rządy nowej dynastii charakteryzowały elementy nacjonalistyczne oraz rygoiystycżńapolityka religijna. Oficjalną religią państwową stał się zoroastrianMnE w niektórych miejscowościach nie obeszło się bez prześladowSńiałŻydów. Mimo to zręczni egzylarchowie zdołali na ogół utrzymać poprawne stosunki z władzami. Było to możliwe albo za cenę doraźnych⁵ ustępstw, albo dzięki poparciu, jakiego udzielali Persom w walce z chrześcijaństwem i ościennymi Wrogami.

Przedmiotem osobnych rozgrywek był stosunek do judaizmu palestyńskiego. Żyda babilońscy dawali coraz mocnięf do zrozumiemraże chcą mieć swój udział w zarządzaniu sprawami całej wspólndty żydowskiej. Roszczenia te nasilały się za życia Rabbana- Szymońarioeii Gamaliela D. Palestyński nasi musiał pogodzić się z obecnością Natana* syna egzylarchy babilońskiego, który sprawował urząd aw beit din. Odtąd ustalił się zwyczaj, że wśród przywódców palestyńskich znajdó^kf^się przedstawiciel diaspory, którym był mędrzec przybyły $ Babilonii. Gdy w Palestynie nastały spokojniejsze czasy, żdólńi Żydzi babilófis§^% większej liczbie udawali się do Galilei, aby tam pogłębić swoją formację i wiedzę. $ tych okolicznościach utrwaliła się praktyka, której podwalmy stworzył jeszcze Jochanan ben Zakkai, iż oficjalne mianowanie doktorów było wyłącznym przywilejem*p&yWódców    Zdecydow« to $ksztaieifc

życia religijnego i prawodawstwa judaiźmtf oritz przez długi czas umb|% wiało hegemonię Żydów^ńleśtyftslaćhfiad diasporą. PierwszeńślHne-dfćów Z Palestyny widoczne jest także w tytułować jedynfjdoktorom

I palestyńskim przysługiwał tytuł rabbi, podczas gdy uczonych z diaspory, [ wśród których nic brakowało ludzi bardziej wykształconych niż ich pale-I styńscy koledzy, określano mianem raw.

Umocnienie pozycji babilońskich akademii w całym żydostwie od I IV wieku należy wiązać także ze zmianą statusu Żydów w cesarstwie rzym-[ skini, który w dużej mierze określało prawo. Inaczej on wyglądał w pierw-I szych trzech wiekach nowej ery, odmiennie później, gdy następowała co-| raz głębsza „chrystianizacja” imperium* a Żydzi tracili pozycję społeczną, i ekonomiczną i polityczną, natomiast jako wyznawców judaizmu zaledwie I ich tolerowano. Z tego. powodu w Galilei wzmogły się wśród Żydów ten-| dencje nacjonalistypjzśei PatriotyoZnl i mesjańskie nastroje Żydów pale-I styńskich wyraziły* się w 351 roku w powstaniu przeciwko Rzymianom. I Występując w SefotfSprzeciw Gallusowi, mianowanemu przez Konstan-I cjusza II rzymskiemu rządcy na Wschodzie, Żydzi liczyli na pomoc Persów oraz na podobny rozruchy/s innych rejonach imperium. Powstanie błyskawiczmeaojjjąło całą Galileę. Decydująca bitwa miała miejsce pod Akrą. Żydzi ponieśjfey niej całkowitą klęskę. W odwet Rzymianie zburzy-i li wiele miejscowo^^ między innymi Lyddę, Seforis, Bet Szearim i Tybe-riadę. Oznaczało t@; koniec amoraitów palestyńskich i oddanie pierwszeń-I stwa Żydom babilońśMml których rozwojowi sprzyjała sytuacja pod rządami perskimi. Posiadając znaczną autonomię rozwijali studia z zakresu Prawa żydowskiego, zwłaszcza w czterech ośrodkach - Surze, Nehar-dei, Machuzie i Pumbaditcie.

W Babilonii pracowało osiem generacji amoraitów - uczonych żydowskich zajmująCj^fflsię opracowaniem komentarza do Miszny, który jest obszerniejszy niż palestyóskUydo dzisiaj cieszy się większym od niego autoiytetęgujflTak więc po czterech wiekach judaizm zreformowany przez rabinów doczek&łjfsię ukończenia swego podstawowego dzieła, jakim był Talmud złożortyiz Miszny i dwóch geinar, palestyńskiej i babilońskiej.

¥( podstąp tego dzieła? znajdowała się idea legalizmu, mająca obowiązywać cały Izrael rozumiany jako wspólnotę religijną Wyrażała się ona w prawie, doktrymrai moralności Zawiera ona trzy podstawowe elementy. Pierwszy elemeitt ideologii rabinicznej zawiera się w twierdzeniu, że Mojżesz otrzymaj Torę na Synaju w dwojakiej formie, jedną - pisaną^fóra sze-bich^Mrugą - ustną (Tora sze-beal pe), która ostatecznie została uzupełniona i poddana interpretacji, aż dotarła do czasów rabinów, a oni ją przejęli#’//** awot l, 1-18; gj8). W duchu tej tradycji ustnej dokonywali korekty własnego rozumienia Pism i woli Bożej, pozostając nierzadko