DSC04189 (4)

LVI SPÓR O ZAMEK

tecznie na* umiejscowienie jej we współczesności. TylkoJ miejsce akcji — stary zamek — pozostawało w trakcie ty chi przemian nie zmienione.

Czym mógł kierować się pisarz w chwili, gdy postanowił! pozostawić w komedii współczesnej ten niewątpliwie hi-j storyczny element? Odpowiedź na to pytanie wydaje się] konieczna tym bardziej, że w literaturze pierwszego pięć- ] dziesięciolecia XIX w. nie był to bynajmniej element przy- ] padkowy i rzadki.

kiedy Horacy.Walpele-waitworze o gotyckim Zamku] riu. Otranto    połączył historię~~przygód rycerskich’

z pierwiastkami sentymentalnymi, tworząc podwalinjr-pod: 'powieść "goŁyckąFpełttą^awanttgHfozych-przygod^jtajemni-, rzyrh wydarzeń oraz przypadków zbjiżajĄcych^chwile roz-.; śtrzygueda losu prześladowanych kochanków =-zamek-^^g^Sasztor stawał się współbohaterem akcji. Sprężyną-nadajacgTruch postaciom powieściowym była bowiem nai-j alhn tajemnica zamku, alhn-snór-o zamek.--Z-regułyi bjH-to^zamek bardzo stary, z le^a_ziaijaowany7-lKstor-ia i ruiny ^iawałjrzaiskówi uróli tajemmczoścHr-^łiesamo-s' witośei^ ^

Jak bowiem wynikało z pomieści tego typu:

W Anglii i Szkocyi każdy zamek lordów,

W Niemczech każdy dwór grafów był teatrem mordów!

W każdej dawnej, szlachetnej, potężnej rodzinie

Jest wieść o jakimś krwawym lub zradzieckim czynie,

Po którym zemsta spływa na dziedziców w spadku *°.

Akcja powieści gotyckiej rozgrywała się w nieokreślonej ściśle „przeszłości”* gdzieś między średniowieczem! a XVII w. Dopiero jeden z czołowych twórców powieści hi-| storycznej epoki romantyzmu, 3Valter Scott%(korzystaiący|

sjłgro z doświadczeń—pewieśeł-—gotydaejjTTllkonkretniM

dr-ttkffiywanego to^g^tu jjgiejpw^

« A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, ks. II, w. 377—381.

Hołd rycerskiej tematyce zamków i ruin złożyli, obok______

powieścicfplssfzy polsktcb^i obcych^tT, pó^cr Cpówme auto-Tźy~~tzw. dum’1, a takwT~drRniatopisarze. W czasach współczesnych Fredrze dużą popularnością na deskach teatru lwowskiego cieszyły się takie utwory sceniczne, jak Tajemnica zaniku Orsino, Noc okropna w -zamku Paluzzi, Piekielna wieża czy Mieszkanie czartów na wysokim zamku. 'Ogromny sukces odniosła również, po wielekroć w tym ; teatrze grywana, opera Karola Kurpińskiego pt. Zamek na Czorsztynie czyli Bojomir i Wanda, opiewająca na tle tajemnic starego zamku dzieje miłości dwojga siedemnastowiecznych kochanków.

Podobna tematyka nią była obca młodemu Fredrze jako autorowi¹ takich dum, jak Hedwiga (1819), Walka (1820), Alfred (1820—21) i Złamanie wiary (1821). Ale już jako autor Nowego Don Kiszota czy Odludków i poety odniósł się pisarz ironicznie do romantycznych wielbicieli zamkowych ruin.

Paniel uciekajmy!

Widmom, ptakom i zamkom święty pokój dajmyl²

— wołał w Nowym Don Kiszocie Michał, prozaiczny służący tytułowego bohatera. A w usta Wiktora z Pana Jo-wialskiego włożył Fredro następującą parodię słów „romantycznego” Ludmira:

WIKTOR z przesadą

[...] Zamki na śnieżnych szczytach Karpatów, nieme świadkl przeszłości — skały zwieszone, co chwila od wieków grożące

1

²¹ Przedstawicielką tego typu literatury była na ziemiach Polski Anna Mostowska, autorka takich powieści, jak Strach

w zameczku, Matyldami_Daniłłn czy_Zamek Koniecpolskich,

która - osiągały,, wysokię,, jak na jpwą ,cząsy, nakłady. . j ,,

2

A. Fredro, Nowy Don Kiszot, akt J, s'e.10, w. 564—565.