DSC04588

powierzchni. Stwierdzono, że skóry garbowane roślinnie przy podwyższaniu RH od 0 do 100% zyskują na powierzchni około 7%. Odwrotne zmiany na powierzchni zachodzą podczas wysychania skór¹⁴. Tak duże zmiany powierzchni i ciężaru mogą odgrywać poważną rolę w niszczeniu kurdybanów. Złożone z wielu kwater stanowią często obiekty o dużych powierzchniach. Z całą pewnością zjawiska te przyczyniają się do deformacji reliefu ornamentów. Wysychanie skóry polega na dwóch równoległych procesach, a mianowicie.

—    odparowywania wody z powierzchni skóry,

—    dyfuzji wody z wnętrza tkanki skórnej na jej powierzchnię.

Odparowywanie wody ze skóry jest procesem złożonym. Pociągać może za

sobą deformację skóry i zmiany w jej strukturze. Jeżeli skóra wysycha przy niskim RH, lico wysycha całkowicie, a wnętrze skóry jest jeszcze wilgotne i plastyczne. Skóra ulega wówczas wyginaniu.

Wskutek nawilżenia skóry, garbniki oraz inne substancje wypleniające rozpuszczają się w wodzie i w trakcie wysychania dyfundują z głębi skóry do warstw powierzchniowych. Wywołuje to kruchość lica skóry. Dyfuzja związków rozpuszczalnych powodować może powstawanie warstw o różnych nasiąldiwoś-ciach.

Starzenie się skóry prowadzi do powstawania w skórze coraz to większej ilości substancji nie związanych z kolagenem. Wspomniano już o roli kwasów w tym procesie. Skóry zabytkowe mają więc skłonność do pochłaniania coraz mniejszej ilości wody w tych samych warunkach otoczenia. Należałoby tu wyjaśnić, iż obniżona nasiąkliwość jest cechą pożądaną w nowych skórach. Natłuszczanie skór uelastycznia je, a jednocześnie obniża ich nasiąkliwość.

Jak wynika z tabeli 1, w zbadanych skórach kurdybanów oznaczono tłuszcze w niskiej ilości od 0,8 do 1,53%o. Podatność więc skór zabytkowych na działanie wilgoci może być wypadkową tych dwóch procesów.

Zmniejszająca się zawartość wody w skórze wywołuje silne łączenie się włókien kolagenowych, tzw. sklejanie się włókien. Siła i trwałość sklejania wzrasta w miarę ubytku wody. Zginanie wysuszonej skóry powoduje rozrywanie włókien. Dlatego nowo garbowane skóry poddaje się procesom zmiękczania. Zmiękczanie sztywnych skór było też pierwszym etapem wyrobu kurdybanów. Obecność niegarbników oraz natłuszczanie skór zapobiega nadmiernemu sklejaniu się włókien w nowych skórach. Wymycie, rozkład tych substancji w skórach zabytkowych lub ich przemieszczenie w trakcie nawilżania się (w wysokim RH powietrza), a potem wysychanie zmienia tę sytuację. Sklejaniu, czyli usztytw-nianiu mogą ulegać niektóre warstwy skóry pozbawione substancji wypleniają-cyh (garbników i niegarbników). Prowadzić to może do deformacji skóry. Długotrwałe deformacje skóry wywołać mogą zjawisko „zmęczenia” układu włókien kolagenowych. W konsekwencji prowadzić to może do zrywania włókien .

^u E. Chyżewtki, Chemia fizyczna, g. 342.

400