DSC04604

poetki — Haliny Poświatowskiej, która zmarła w 1987 r. w wieku 32 lat, po kilku ciężkich operacjach serca. Była operowana na 9 lat przed śmiercią w Stanach Zjednoczonych. Już wtedy z zazdrością pisała o trwałości kamieni w Metropolitan Museum. Szczegóły biograficzne niewątpliwie wyjaśniają motywy utworu. Nieubłaganie jednak wiążą utwór z osobistą tragedią poetki, zacierają cały filozoficzny kontur wiersza IJ Być może, te dramatyczne i bliskie nam realia nasilają wymowę utworu, ale działa na nas wtedy nie piękno zawarte w jego ukształtowaniu językowym, w wizji świata przedstawionego, nie filozoficzna zaduma z niego płynąca, nie los człowieczy w ogóle — wzrusza nas po prostu tragiczny los młodej, zdolnej poetki, która „zwinięta w kłębek, czekała na cios” — jak napisała w innym wierszu.

BIBLIOGRAFIA

E. Balcerzan: Autor i jego biografia. „Twórczość” 1966 nr 9; przedruk w: E. Balcerzan: Styl i poetyka twórczości dwujęzycznej B. Jasieńskiego. Warszawa 1968.

Biografia — geografia — kultura literacka. Wrocław 1975 (szczególnie rozprawy: J. Sławiński: Myśli na temat: biografia pisarza jako jednostka procesu historycznoliterackiego; E. Balcerzan: Biografia jako język).

JL A. Fiedler: Archetyp i sygnatura. Analiza związków między biografią a poezją. „Pamiętnik Literacki” 1969 z. 2; przedruk w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. T. I. Kraków 1972.

T. Kostkiewieżowa: Kategoria autora w badaniu poetyki utworów lirycznych. W: T. Kostfciewiczowa: Kniaźnin jako poeta liryczny. Wrocław 197L

-J. J. Lipski: Biografia a interpretacja. W: Z problemów literatury polskiej XX wieku. T. II. Warszawa 1965.

¹ Dowodem tego stwierdzenia są wyniki eksperymentu przeprowadzonego w kilku czwartych klasach liceum: uczniowie jednego zespołu interpretowali omawiany wiersz Poświatowskiej immanentnie, w drugim zespole podano młodzieży wraz z tekstem utworu informacje biograficzne. Znacznie pełniejsze interpretacje napisali uczniowie w I zespole, w pozostałych grupach „tekst” biografii przygłuszył tekst literacki. Zob. B. Chrzą-stowska: Teoria literatury w szkole. Z badań nad recepcją liryki. Wrocław (w druku).

Wypowiedź liryczna stanowi w całości przytoczenie mowy podmiotu lirycznego, który jest zawsze jednorazowy, odrębny dla każdego utworu. Jak przejawia się „ja” liryczne? Rozpoznajemy je nie z poszczególnych słów i zdań, ale z całej wypowiedzi. Wyłania się ono stopniowo w toku lektury ze wszystkich znaczących elementów utworu: z doboru i kombinacji jednostek leksykalnych, konstrukcji' składniowych, budowy wersyfikacyjnej, warstwy intonacyjno-brzmieniowej.

Z różnorodnego ukształtowania wypowiedzi wynikają rozmaite kreacje podmiotu lirycznego, różne jego wcielenia. One to stanowią podstawę do podziału liryki na bezpośrednią i pośrednią, osobistą i nieosobistą. Różny może być stopień jawności podmiotu lirycznego. Najbardziej widocznymi śladami jego obecności są zaimki i przyporządkowane im formy czasownikowe. Rozpatrzmy to na przykładzie wiersza Broniewskiego:

I oczy wilgotne, i serce samotne,

, i nie wiem, co robić dalej.

Je chciałbym gdzieś w lesie (a niech mnie rozniesie!) — umrzeć z talu.

Formy: „ja”, „mnie”, „nie wiem”, „chciałbym” mówią niej tylko o jawnej obecności podmiotu, ale podkreślają także bezpośredni ton wypowiedzi skonstruowanej jako osobiste wyznanie. Takim sensem obciążone są słowa: „oczy wilgotne”, „serce samotne”, „umrzeć z żalu” — a podkreśla go wykrzyknie-nie podmiotu: „a niech mnie rozniesie!”, tu dodatkowo ujęte w nawias. Przeżycia podmiotu odczytać możemy nie tylko w warstwie znaczeń, ale i na płaszczyźnie brzmieniowej. Wiersz jest sylabotoniczny. Łagodny rytm amfibrachu (— -i- —) zakłócony jest w trzecim i szóstym wersie, obydwa wersy wyodrębnione są ponadto z całości koptekstu poprzez układ rymów („dalej” — „żalu”). Twarda stoRa trocheju (jl -^) uzupełnia amfibraehiezny