DSC05424 (2)

28

Wspomnieć należy o okazalej cerkwi prawosławnej, jaka stanęła w Homlu na Białorusi (arch. John Clark). Korpus budowli otrzymał kształt doryckiej świątyni, zaś nad skrzyżowaniem naw usytuowano wyniosłą kopułę. Wzniesienie tej cerkwi było demonstracją rosyjskiego panowania nad wschodnimi kresami Rzeczypospolitej, które już od początku stulecia poddawane były j intensywnej rusyfikacji.

W dziedzinie budownictwa rezydencjonalnego wyróżnić należy budowę , rozległego pałacu w Snowiu koło Nieświeża, wzniesionego w latach dwu- I dziestych dla Kazimierza Rdułtowskiego, o osiowo zakomponowanej fasadzie długości 140 m. Obiekt przypasywany jest wileńskiemu architektowi Bronisławowi Tyszcckiesan. Wspaniałością mógł z nim konkurować pałac w Dobośna na Mińaaczyźnie. budowany od około 1825 r. przez nieznanego z imienia absolwenta Akademii Petersburskiej KJobIlkowskiego, rozbudowany około 1850 przez K. Podczaszyńskiego. Założony on został na rzucie [ o    litery U. a nad jego bryłą górował belweder założony nad klatką

schodową.

Wspomnieć jeszcze trzeba neogotycką restaurację czternastowiecznego zamku w Ra ud ani u nad Niemnem, którą po 1810 r. rozpoczął rosyjski książę Platon Zubow. Wykonywano ją pod kierunkiem „biegłego budów- I niczego**, którego nazwisko nie jest znane, lecz gdy prace miały się już ku końcowi, zamek spłonął, ponownie zamieniając się w ruinę.

2. Galicja i Rzeczpospolita Krakowska

Stolicą ziem zaboru austriackiego, ochrzczonych oficjalną nazwą Królestwa Galicji i Lodomerji. a w skrócie zwanych Galicją, został Lwów. Ten awans oznaczał wzrost znaczenia miasta i jego rozwój, lecz jednocześnie dominację architektów-urzędników przysyłanych z Wiednia, których budowle nadawały grodowi nad Pełtwią obce piętno. Z pewną przesadą pisano

0    ..austriackim stylu koszarowym**, jaki dominować miał w mieście w pierwszej połowie stulecia.

W pierwszych dekadach wieku XIX na lwowskim Starym Mieście przebudowuje się szereg kamienic, które otrzymują fasady o klasycystyczno-emptrowym charakterze, dekorowane pil astrami, fryzami i reliefami w duchu antycznym, m. in. Ormiańska 21, Trybunalska 10. Najbardziej okazałą kamienicą powstałą w tym czasie był dom firmy bankierskiej „Hausner

1    Violand" z 1821 r. (później siedziba Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego). który stanął przy Wałach Hetmańskich, przy kształtującym się wzdłuż Pełtwi nowym centrum miasta. Budynek otrzymał niezwykle szeroką, piętnastocalową fasadę, z częścią centralną zdobioną korynckimi pUastrami i bogatą dekoracją reliefową.

W 1817 r. nadworny architekt wiedeński Piętro von Noblle (1774-1854) wykonał projekty przebudowy dawnego kościoła i klasztoru karmelitanek na gmach biblioteki fundacji Ossolińskich. Przerobił je ówczesny kapitan, a późniejszy generał, Józef Ben (1794-1850). Ukończony w 1823 r. gmach otrzymał zarówno od frontu, jak i od ogrodu, kolumnowe portyki, a przystawione z boku skrzydło ogrodowe (dawny kościół) zwieńczyła charakterystyczna kopuła na wysokim gładkim lam burze. Motyw ten stał się z czasem symbolem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

W lalach dwudziestych powstają pierwsze budowle reprezentujące „urzędowy” styl austriacki, określany ironicznie „stylem Biedermeier”: gmach dyrekcji skarbowej i ratusz. Ten drugi obiekt wzbudzi) szczególną niechęć. Wzniesiony w latach 1827-1835 według przysłanych z Wiednia planów wykonanych przez Franciszka Treschera i Józefa Marlda, zbyt dużą, ciężką bryłą przytłaczał lwowski Rynek. Akcent wertykalny tworzyła wieża, zniszczona w 1848 r. i następnie odbudowana, nawiązująca swoimi formami do włoskiego trecenta.

Podczas gdy Lwów rozwijał się jako stolica Galicji, Kraków w latach 1815-1846 egzystował w ramach sztucznego tworu politycznego, jakim była słaba ekonomicznie Rzeczypospolita Krakowska, co nie sprzyjało budowlanemu ożywieniu. Na początku stulecia ważną rolę odgrywał w Krakowie pochodzący z Francji Szczepan Humbert (1756-1829). pełniący od 1788 r. funkcję budowniczego miasta. W latach 1818-1819 przebudował on Hotel Saski przy ul. Sławkowskiej, w latach dwudziestych Hotel „Pod Różą” przy ul. Floriańskiej, dom „Pod Murzynami” (1821) i szereg krakowskich kamienic. Obiektom tym nadał lekkie, dekoracyjne fasady w duchu empirowym, pokrewne w charakterze kamienicom lwowskim z tego samego czasu. Ważnym wydarzeniem w życiu miasta stało się wyburzenie większości dawnych murów obronnych i ukształtowanie na tym miejscu w latach 1822-1830 słynnych Plant, zielonego pasa otaczającego Surę Miasto.

W 1830 r. do Krakowa został wezwany z terenu Królestwa F. M. Land dla opracowania projektów restauracji zamku wawelskiego, które opracowywał do roku 1833. W wykonanych z wielką starannością i precyzją w oddaniu detalu rysunkach architektonicznych dominują motywy neogotyckie. Sam architekt tak scharakteryzował swoją pracę: „aby uczynić całość miłą i malowniczą, chciałem połączyć całość różnych stylów, wykonanych w różnych epokach i pod panowaniem różnych królów”. W czasie swojego pobytu w Krakowie Land przeprowadził również w latach 1832-1840 neoklasycys-tyczną przebudowę kaplicy Potockich, według projektu wspominanego już wiedeńczyka P. von Nobile.

Na galicyjskiej prowincji w pierwszych dekadach stukcia powstało szereg interesujących rezydencji. Wyróżnia się grupa pałaców operujących formami klasycznymi o ciekawie ukształtowanej, asymetrycznej bryk z rotundą w narożu, co nadawało im malowniczy, romantyczny charakter. Należy do niej