DSC05426 (2)

32

32

Do najciekawszych siedzib gftlic>jikich należy zaliczyć zamek w Czer. won ogrodzie, w dawnym powiecie załeazczycktm. przebudowywany od roku 1820 dla rodziny Poointkicb przez wymienianego już wyżej F. Baumana Jego fasada tworzy niezwykłą kompozycję / dwoma okrągłymi basztami o neogotyckim charakterze flankującymi klasyczny fronton z toskańskim portykiem. Neogotyckie formy prezentował zbudowany w 1830 r. przez nieznanego z nazwiska architekta włoskiego (być może Henryka Ittara) okazały pą|nr w Czerniatynie. na graniczącym z Galicją od wschodu Podolu (znajdującym nę już w granicach Rosji). Jego wydłużona bryła utrzymana w duchu romantycznego neogotyku angielskiego Jeżyła się smukłymi wieży cz-kami. a kontrastowało z nią boczne skrzydło z masywną narożną wieżą zwieńczoną krenelażem, przystawioną w 1842 r. Obok pałacu w Dowspudzie była to najwcześniejsza tak okazała budowla neogotycka na ziemiach dawnej Rzeczypoapoli tej.

3- Wielkopolska i Pomorze

Terenem wadu interesujących inicjatyw budowlanych w latach dwudziestych i trzydziestych była znajdująca się pod zaborem pruskim Wielkopolska. W Poznaniu Już w końcu XVI11 w. władze pruskie rozpoczęły zaplanowaną z dużym rozmachem akcję urbanistyczno-architektoniczną, kształtując nową Jego część, na zachód od Starego Miasta. Przekształcenia te nadały stolicy Wielkopolski nowe, ale obce piętno. Julian Ursyn Niemcewicz, opisując w 1821 r. swoje wrażenia z pobytu w Poznaniu, tak podsumował te zmiany: „Od zabrania miasta przez Prusaków wszystko świeżą, obcą postać przybrało [...]. Wszystko to może piękne, lecz to już nie nasze”⁴.

Najważniejszą inwestycją budowlaną miasta lat dwudziestych stało się wzniesienie w lat ach 1821—1828 Biblioteki i Galerii Raczyńskich, która stanęła w nowej, zachodniej części Poznania, przy Placu Wilhelmińskim. Piany fundowanej przez Edwarda Raczyńskiego Biblioteki przybyły do Poznania z Rzymu, lecz wykonali Je prawdopodobnie wspominani już znani architekci francuscy Gh. Percier i P_ F. L. Fontaine. Na francuską proweniencję wskazuje wzorowanie kompozycji fasady Biblioteki na elewacji wschodniego sfli r lyitls Luwru: na masywnym cokole wznosi się kolumnada skomponowana z podwójnych kolumn z żeliwa. Jej część centralną akcentuje nrTnsrmr zryzalitowanie i trójkątny fronton. Bibliotekę uzupełniło w latach 1828—1829 niższe skrzydło boczne wzniesione dla pomieszczeń i a zbiorów

* Wg Zofia Oalrowska-Kf bło wika, ilirkinlrfirtf /    aar f*axnania mt tatach

/790 /MO. Ftoosakk Towarzystwo Pr ■ jjwińł Nauk. Wydział Nauk o Sctuca. Prsce Komisji Hasam Sztuki Too XXII. TYmfai rnmirt 1912, a. ISJ-

Atanazego Raczyńskiego, wzniesione według projektu zaprzyjaźnionego z nim 1C. F. Schinkla. Jego prostą elewację przepruwały na piętrze cztery wysokie prostokątne okna, a po bokach ozdabiały nisze z posągami. Zbiory A.. Raczyńskiego trafiły jednak ostatecznie do Berlina, a galeria została rozebrana.

Z omawianym okresem wiąże się: także inicjatywa stworzenia monumentu upamiętniającego pierwszych polskich władców: Mieszka 1 i Bolesława Chrobrego. Jak to określił jeden z głównych, obok ks. Teofila Wolickiego, inicjatorów jego wzniesienia, Edward Raczyński, budowla miała być „pomnikiem stawy narodu naszego**. Pomysł zrodził się w latach 1815—1816. a projekt, który zakładał przebudowę na mauzoleum jednej z kaplic poznańskiej katedry, wykonali w latach 1 BIS—1819 1C. F. Schinkel oraz berliński rzeźbiarz Christian Rauch. Jego realizację uniemożliwiły jednak władze pruskie. Idea została wszakże podjęta w latach dwudziestych, a Schinkel wykonał wówczas nowy projekt o formie rozbudowanego architektonicznie pomnika, stojącego przed katedrą. I tym razem nie doszło do realizacji, ade pomysł pozostawał ciągle aktualny i udało się go urzeczywistnić w następnej dekadzie, o czym będzie mowa w dalszej części książki.

^Ry». a.