DSC06416 (2)

3J. Pojęcie wskaźnika. Wskaźniki rzeczowe i definicyjne

Wyjdźmy od definicji zaproponowanej przez S. Nowaka (1965a, s. 247):

I ,,(...) wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowane ’ pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym czy choćby wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem) określić, iż zaszło zjawisko Z”.

W wersji dla cech posiadanych przez jakiś przedmiot mamy następującą postać powyższej definicji (ibidem):

!„(...) cecha fF jest wskaźnikiem posiadania cechy Z przez przedmiot P, jeśli na podstawie tego, iż przedmiot ten posiada cechę W, możemy orzec, iż posiada on cechę Z lub też, iż cecha W pociąga, za sobą określoną, lub też wyższą od przeciętnej szansę posiadania cechy Z przez nasz przedmiot”.

IZ powyższych definicji wynika, iż wskaźnik musi być zawsze „czymś” co da się zaobserwować, natomiast zjawisko (cecha) wskaźnikowane czyli indicatum najczęściej jest nieobserwowalne (chociaż może być także obserwowalne). I

I tak np. zmienną nieobserwowalną jest „neurotyzm”, a wskaźnikiem - charakterystyczny sposób udzielania odpowiedzi na pytania specjalnego kwestionariusza, albo inaczej suma punktów uzyskanych przez daną osobę badaną w tym kwestionariuszu.

Jakieś zjawisko czy cecha może być wskaźnikiem innego zjawiska (cechy) wtedy i tylko wtedy, gdy zachodzi między nimi określony związek. Związek ten może mieć charakter bezwyjątkowej lub statystycznej regularności. Zdanie, które stwierdza zachodzenie jakiegoś związku między wskaźnikami i indicatum nazywa T. Pawłowski zdaniem wprowadzającym wskaźnik.

Określone zdanie może wprowadzać bądź jeden wskaźnik bądź więcej. I tak — własność A jest wprowadzona przez zdanie (*) jako wskaźnik własności B. Natomiast zdanie (**) wprowadza własność A jako wskaźnik własności B I własność nie-A jako wskaźnik