DSC06420

132 R. Kotoński

OCEAN

SPOKOJNY

1875

jtii _tf

ANTARKTYDA

_

Rys. 5.1. Rycina HMS „Challenger” i szkic trasy jego rejsu (grudzień — 1872; maj - 1876)

owalnych ciał o długości 1 cala i trzy czy cztery zęby rekina”. Szef ekspedycji Charles Wyville Thompson (1830-1882) sądził, że mogą to być skamieniałości. Natomiast po ich zbadaniu John Young Buchanan (1844-1925) stwierdził, że składają się głównie z tlenków manganu. Poza tym, znalezione w iłach organizmy potwierdzały istnienie życia w głębiach (głębokość 5480 m).

Pierwsze próbki konkrecji pobrano na Atlantyku dragą na stacji 3, o współrzędnych 24°45' N i 20°12' W, z głębokości 2785 m. W dalszej części rejsu, już na Oceanie Indyjskim, pobrano również kilka próbek konkrecji, a w jednej z nich (stacja 160), pobranej z głębokości około 5000 m, stwierdzono nieoczekiwanie wysoką zawartość Ni (1,15%) i Cu (1,81%). W 1874 r. statek dotarł na Pacyfik. Podczas badań wielokrotnie stwierdzano obecność konkrecji, które z reguły towarzyszyły iłom. Stanowiły one fragmenty części kostnych zwierząt morskich pokrytych otoczką tlenków manganu. Interesującą była obserwacja Murraya, że procesy formowania iłów są bardzo powolne. Sądził też m.in., że mangan w kon-krecjach pochodzi z rozkładu bogatych w mangan bazaltów, który następnie tworzy węglany, ulegające utlenieniu pod wpływem wody morskiej.

W pierwszych pracach dotyczących genezy powstawania konkrecji podkreślano rolę czynników biogennych [Correns, 1941] lub też wiązano ich powstawanie z obecnością materiału kosmicznego [Peterson, 1959], Oolberg, Arrhenius (1958) stwierdzili, że mangan występuje w wodzie morskiej w postaci jonu Mn⁺², a w konkrecjach w postaci Mn*⁴. Badacze ci sądzili także, że w waru; kach niskiego tempa sedymentacji i przy nasyceniu wód tlenem następuje wyższa akumulacja manganu niż żelaza. Badania przeprowadzon w Międzynarodowym Roku Geofizycznym (1957] przez Instytut Oceanograficzny Scripsa wykazały w próbkach konkrecji, pobranych z głębokość 700 m około 370 km na wschód od Thaiti, wysoką zawartość kobaltu (powyżej 2%) i niklu (około 1%). Dane uzyskane w trakcie tej ekspedycji wskazywały konkrecje jako potencjalny surowiec otrzymywania metali. Jednak zasadniczo do 1965 r., kiedy John L. Mero w swej książce The Minerał Resources ofthe Sea jako pierwszy zwrócił uwagę na znaczenie konkrecji jako potencjalnego źródła wielu deficytowych metali, konkrecje gromadzono i wystawiano w muzeach jako „dziwy natury”. Publikacja Mero, w której autor podał wiele danych o rozmieszczeniu i warunkach występowania konkrecji, ich składzie chemicznym oraz przeprowadził szacunkową ocenę zawartości metali w konkrecjach wydzielając na Pacyfiku cztery prowincje (żelazistą, manganową, niklowo--miedziową i kobaltową), wskazywała na celowość kontynuowania badań w aspekcie surowcowym. Tak więc pierwszy okres badań, od przedstawienia wyników prac ekspedycji „Chullengeru" w pracy Murraya, Renarda [1891] do publikacji Mero [1965], przyniósł w efekcie nową jakość w badaniach konkrecji polimetalicznych.

Rok 1965 nie tylko rozpoczynuł nowy okres realizacji kompleksowych programów badań oce-