DSC06561

C - SUROWCE NIEMETALICZNE

Rozdział 12

Surowce chemiczne

Ocean Indyjski - 3,5 Ocean Spokojny — 3,6 Ocean Atlantycki — 3,7 Morze Bałtyckie - 0,7 Morze Północne - 3,5

Sole kamienne 1 potasowo-magnezowe

Sól kamienna - halit, chlorek sodu /NaCl/ jest skałą białą (bezbarwną), szarą i przezroczystą, kruchą, o twardości wynoszącej 2,6 i ciężarze właściwym 2,168 g/cm³. Krystalizuje w układzie regularnym. Najcenniejszym związkiem potasu jest chlorek potasowy - sylwin (KC1), o regularnym układzie krystalograficznym, ciężarze właściwym wynoszącym 1,987 g/cm³ i twardości 2,2. Sole potasowe i magnezowe mają różny skład chemiczny; ich głównymi składnikami obok chlorku potasowego (KC1) bywają najczęściej lang-beinit - K₂Mg₂ (S0₄), epsomit - MgS0₄ • 7H₂0, piromeryt K₂Mg(S0₄)6H₂0 oraz mirabilit (sól glauberska) - Na₂S0₄ • 10H₂O.

Charakterystyczny gorzko-słony smak wody morskiej pochodzi od rozpuszczonych w niej soli, wśród których przeważa sól kamienna (NaCl), zaś gorzki smak nadają jej sole magnezowe. Woda morska jest więc solanką, roztworem o przeciętnym zasoleniu wynoszącym 3,529%. Sole zawarte w wodzie morskiej pochodzą z lądu, skąd ługowane są ze skał w procesach wietrzenia, a następnie przenoszone przez rzeki. Część związków soli pochodzi z ekshalacji wulkanicznych, a także być może z pierwotnej hydrosfery. Głównymi solami powstającymi z odparowania wody morskiej są chlorek sodu - sól kamienna, siarczan wapnia - anhydryt, chlorki i siarczany magnezu, wapnia, potasu itd. Z 1 kg wody morskiej, o przeciętnym zasoleniu, po odparowaniu otrzymujemy 27,2 g soli kamiennej, 3,8 g chlorku magnezu, 1,6 g siarczanu magnezu, 1,25 g siarczanu wapnia, 0,8 g siarczanu potasu, 0,12 g węglanu wapnia, 0,08 g bromku magnezu itd.

Skład chemiczny wody morskiej zmienia się w poszczególnych rejonach oceanicznych w zależności od szerokości geograficznej, głębpkości, prądów oraz szeregu innych czynników [Poborski, 1964; Kotliński i in., 1996]. Zawartość różnych

związków soli (w procentach) w morzach i oceanach jest następująca:

Morze Śródziemne — 3,8 Morze Adriatyckie — 4,0 Morze Czarne — 1,7 Morze Kaspijskie — 1,4 Morze Martwe - 21,7

Z zestawienia powyższego widać, jak znaczne ilości różnych soli są rozpuszczone w wodzie morskiej. W krajach gorących, gdzie wyparowywanie wody jest szybsze, zawartość soli w wodzie morskiej przy brzegach jest stosunkowo większa aniżeli w większej odległości od nich. Toteż w miejscach tych, od najdawniejszych już czasów, rozpoczęto pierwszą produkcję soli kamiennej z wody morskiej. Ten sposób produkcji zachował się do czasów obecnych i urządzenia te noszą nazwę

-    salin morskich. Polega on na tym, że wodę morską wprowadza się (wpompowywuje) do sztucznych zbiorników na niskim przybrzeżnym obszarze, do tzw. ogrodów solnych, gdzie pod wpływem ciepłego i suchego klimatu woda wyparo-wywuje, a sól osadza sie na dnie. Następnie zbiera się ją, suszy, sortuje i przygotowuje do użycia. W salinach morskich woda morska krystalizuje wskutek wyparowywania według pewnej kolejności. Początkowo, w miarę wyparowywania, następuje tylko wzrost zasolenia wody i nie osadzają się w tym czasie żadne sole. Dopiero gdy zasolenie osiągnie 72 g/litr, co zachodzi przy redukcji pierwotnej objętości do 53,3%, osadza się wapień

-    CaC0₃ wraz z Fe₂0₃. Jest to etap poprzedzający bezpośrednio początek sedymentacji soli kamiennej [Kowalski, 1952]. Po osadzeniu głównej części soli kamiennej ługi pokrystalizacyjne odprowadzane są zwykle z powrotem do morza. W pewnych przypadkach ługi wykorzystywane są do produkcji chlorku potasu, związków magnezu i bromu oraz preparatów farmaceutycznych. Jako