DSC06563

Surowce chemiczne 275

Surowce chemiczne 275

BOMBAJ

Kollai

Indie

KALKUTA

ZATOKA

WidJaiawM* o.

'MADRAS

PutluCKlCfi

Ocean Indyjski

Rys. 12.2. Większe zespoły salin morskich na wybrzeżach Indii

Źródło: RUhle na podstawie różnych danych.

istniejący płaski i niski obszar przybrzeżny Zalewu Pomoreńskiego, odcięty od morza wąską mierzeją, w którym wskutek ewaporacji zawartość soli w wodzie ulega stężeniu. Wodę z zalewu przepompowuje się do kilkudziesięciu sztucznych zbiorników, w których w końcowym procesie osadza się sól kamienna i inne składniki służące do produkcji farmaceutycznej.

Innego typu sposób osadzania soli znany jest z wybrzeży południowej Azji, gdzie na płaskim wybrzeżu Morza Arabskiego, w rejonie miasta Kucz w Pakistanie, plaża podczas monsunu zostaje zalana około 1-metrową warstwą wody morskiej. Sól kamienna, która osadza się w rezultacie parowania, pokrywa kilkadziesięciocentymetrową warstwą osady. Następnie jest ona zbierana i po oczyszczeniu służy do celów gospodarczych. Również na wybrzeżu Indii rozwinięte są saliny morskie do produkcji różnych soli z wody morskiej (rys. 12.2).

Współczesne procesy prowadzcice\ do powstawania złóż solnych

W różnych formacjach geologicznych, zarówno na dnie oceanu, jak i na lądzie, istnieją złoża solne o znacznej miąższości, od kilkudziesięciu do kilkuset metrów. Najczęściej w spągu soli kamiennych występują gipsy, a w niektórych złożach znana jest naprzemianległość pokładów gipsowych i solnych. Ponad wymienionymi pokładami występują jeszcze zwykle siarczany i chlorki po-tasowo-magnezowe. Pokłady solne o tak dużej miąższości musiały powstawać w szczególnych warunkach. Należy bowiem wziąć pod uwagę fakt, że metrowy pokład soli powstaje z wyparowania wody morskiej o grubości 60 m, a 1-metrowa warstwa gipsu tworzy się w wyniku wyparowania wody • morskiej o miąższości około 1700 m. Powyższe dane wskazują na skalę procesów sedymentacyjnych zachodzących przy powstawaniu złóż solnych [Werner, 1980].

Formowanie współczesnych złóż solnych u wybrzeży morskich można prześledzić na przykładzie tworzenia się złoża soli w jeziorze Siwasz i zatoce Kara-Bogaz-Goł oraz w Morzu Martwym. Powstanie słonych zatok na pobrzeżu Morza Azo-wskiego i Kaspijskiego wiąże się z przemieszczeniem linii brzegowej, co związane było z lo

kalnymi transgresjami i regresjami, spowodowanymi ruchami powierzchni litosfery. Zmiany linii brzegowej zachodziły na wspomnianych wybrzeżach nie tylko w trzeciorzędzie, lecz odbywały się w czasach datowanych historycznie i trwają współcześnie. Można ustalić, że odcięcie mierzeją części Siwaszu, tzw. Jeziora Donusławskiego, nastąpiło w ostatnim stuleciu przed naszą erą [Iwanow, 1953]. Procesy te doprowadziły do powstania izolowanych zatok i nagromadzenia w nich pokładów soli. Powstawanie naturalnych słonych zbiorników na wybrzeżach jest rezultatem różnorodnych procesów dynamicznych, wśród których ważną rolę odgrywają ruchy powierzchniowe litosfery. Procesy te doprowadzają do obniżania się płaskiego wybrzeża, które następnie zalewane jest przez wody morskie, a w istniejących depresjach powstają zatoki lub jeziora. Następnie, w wyniku działalności fal i prądów morskich, materiał okruchowy z lądu i pobrzeża tworzy mierzeje i wały odgradzające zatokę od otwartego morza. Wraz z całkowitym odcięciem od otwartego morza zawartość soli w wodzie zbliża się do nasycenia, co w suchych warunkach klimatycznych, przy długotrwałym parowaniu, prowadzi do strącania soli.

Pośród jezior nadmorskich Morza Czarnego i Azowskiego największe znaczenie i rozmiary ma jezioro-zalew Siwasz, o ogólnej powierzchni 2500 km². Oddziela go od Morza Azowskiego Mierzeja Arabacka przecięta Cieśniną Geniczes-ką. Jezioro Siwasz dzieli się na kilka odosob-