DSC07084 (2)

Przytoczone punkty odnoszą się do siły i trwałości oddziaływania jakiegokolwiek modela. W ich świetle czymś oczywistym wydaje się kilkakrotnie jot podkreślana właściwość identyfikacji z rodzicami, a mianowicie duża jej trwałość i siła. Jednakże te właściwości omawianego procesu będą występowały z różnym natężeniem w zależności od atmosfery panującej w rodzinie, postępowania wychowawczego rodziców i innych zróżnicowań sytuacji rodzinnej’ dziecka. Rozpatrzmy zatem, w jakim stopniu różnice te decydują o przebiegu procesu identyfikacji z rodzicami.

U. Bronfenbrenner wyodrębnił kompetencję jako jeden z czynników decydujących o sile oddziaływania modela. Jeśli prawdą jest, że osoba dysponująca większą władzą, wykazująca się większymi umiejętnościami w określonej' dziedzinie ma większą moc oddziaływań, to można się spodziewać, że rodzice wykazujący tendencję do dominowania będą bardziej wpływowymi modelami niż rodzice akceptujący partnerstwo w swych kontaktach z dziećmi. Badania wykazują, że zachodzi taka prawidłowość.

Z. Dager ustalił, że w rodzinie o wyrównanej strukturze, tzn. rodzinie lansującej partnerskie wzory współżycia, internalizacja norm społecznych przebiega bardziej opornie niż w rodzinie, w której oboje rodzice lub jedno z nich jest autorytatywne (por. Dager, 1964), Podobne wyniki uzyskał też U. Bronfenbrenner. Porównał on stopień uspołecznienia dzieci wychowanych w różnych systemach rodzinnych: w rodzinie, gdzie głową domu był ojciec, w rodzinie, gdzie głową domu była matka, oraz w rodzinie demokratycznej. Stwierdził on, że chłopcy wychowani w pryncypialnej dyscyplinie przez ojca wykazują większą skłonność do przewodzenia i są bardziej odpowiedzialni za swoje decyzje. Świadczy to o silnym oddziaływaniu modelu ojcowskiego. Inaczej jednakże wygląda sytuacja, gdy w grę wchodzi relacja pomiędzy autorytatywną matką a córką. Dziewczęta takie są bardziej uległe i mniej samodzielne niż dziewczęta wychowane w atmosferze demokratycznej (por. Bronfenbrenner, 1969). Te przeciwstawne u osób różnej płci wyniki dadzą się wytłumaczyć pewnymi prawidłowościami w przebiegu procesu identyfikacji. Autorytatywna matka jest osobą o silnie rozwiniętych tendencjach do dominacji, w sposób władczy decydująca o sprawach rodziny. Nie zaspokaja ona potrzeb uczuciowych dziecka i w tej sytuacji zwraca się ono do ojca, który w takich rodzinach jest zazwyczaj osobą bierną, podporządkowaną. Te cechy zatem córka autorytatywnej matki „dziedziczy” po ojcu.

Wyniki badań Z. Dagera i U. Bronfenbrennera wymagają bardziej szczegółowego omówienia. Są one kontrowersyjne w swej wymowie, zdają się bowiem popierać przestarzały już wzór rodziny patriarchalnej i tym samym są sprzeczne z wynikami badań nad osobowością autokratyczną, które wykazały szkodliwość postępowania wychowawczego opartego na dominacji wychowawców (por. Baumrind, 1966). Przy wnikliwszym jednakże przyjrzeniu się tym budzącym zastrzeżenia rozbieżnościom okazuje się, że są one pozorne,

a mylne to wrażenie wywołane jest niepozorumieniem natury terminologicznej. Autorzy nie popierają bowiem wychowania dziecka w atmosferze autokratycznej, lecz tylko stwierdzają, opierając się na wynikach badań, że czynnikiem niezmiernie pomocnym w procesie rozwoju społecznego jednostki jest autorytet rodzicielski.

„Osobowość autokratyczna” jest terminem używanym dla określenia jednostki uważającej nakaz i zakaz za podstawę postępowania. Rodzice autokratyczni uważają przy tym, że kontrola i ocena zachowania dziecka zgodnie z ich własnym standardem postępowania to podstawowa zasada oddziaływań wychowawczych. Nie biorą oni pod uwagę dążeń, pragnień, i właściwości osobowych dziecka, nie uznają jego autonomii, nie zastanawiają się nad formą wyrażania swoich żądań i nakazów, uważają bowiem, że podstawowym obowiązkiem dziecka jest posłuszeństwo wobec rodziców (por. Baumrind, 1969). Postępowanie wychowawcze oparte na autorytecie charakteryzuje się natomiast tym, że aktywność dziecka kieruje się w sposób racjonalny, zorientowany na wynik końcowy. Wychowawcę zatem interesuje nie tyle doraźny efekt wychowawczy, ile wpływ, jaki może wywrzeć jego postępowanie z dzieckiem na zachowanie tego ostatniego, i to nie tylko aktualne, ale i przyszłe — w okresie dojrzałości. Postępowanie wychowawcze tego typu, zmierzając do ukształtowania dojrzałej osobowości, uwzględnia jednak przy tym cechy psychiczne i zainteresowania. Zachowania dziecka są kontrolowane przez wychowawcę, lecz uzasadnia on te swoje poczynania podopiecznemu oraz bierze pod uwagę jego zastrzeżenia i obiekcje (por. Baumrind, 1969). U. Bronfenbrenner, Z. Dager, J. Williams określają w swych artykułach mianem rodziców dominatywnych osoby, które opierają swe postępowanie wychowawcze na autorytecie, nie będąc jednak rodzicami autokratycznymi. Określenie dominatywność odnosi się tu do ich właściwości osobowych. Zostali oni scharakteryzowani jako; zdecydowani w działaniu, energiczni, odpowiedzialni i samodzielni (por. Bronfenbrenner, 1969; Dager, 1964; Williams, 1973). Identyfikowanie się z osobami o takich cechach charakterologicznych może mieć bez wątpienia pozytywny skutek, jeśli cechom tym towarzyszyć będą u nich poglądy i przekonania zasługujące na akceptację ze społecznego punktu widzenia.

Czynnikami wpływającymi na przebieg i wynik procesu identyfikacji dziecka z rodzicami są: harmonijne współżycie rodziców i związek uczuciowy dziecka z rodzicami. Ch. Boverman i S. Bahr wykazali, że najsilniejsza identyfikacja dziecka z rodzicami występuje w sytuacji, gdy żadne z rodziców nie ma dominującej roli, lecz oboje w równym stopniu uczestniczą w prowadzeniu domu, wspólnie podejmując wszystkie związane z rodziną i gospodarstwem domowym decyzje. Wolno spodziewać się, że takie małżeństwa są znacznie częściej, niż małżeństwa, w których jedno z małżonków ma dominującą rolę, małżeństwami szczęśliwymi. Partnerstwo bowiem wymaga harmonijnego współżycia. I to właśnie harmonijne współżycie rodziców,

153