DSC07085 (3)

owocujące ciepłą, serdeczną atmosferą rodzinną przyczynia się do intensyfikacji procesu utożsamiania się dziecka z modelem, czy też jak w tym ostatnim wypadku — modelami, którymi są ojciec i matka (por. Boverman, Bahr, 1973).

Czynnikiem wpływającym na przebieg i wynik procesu indentylikacji dziecka z rodzicami jest również związek uczuciowy rodziców z dzieckiem. U. Bronfenbrenner stwierdza, że im bardziej dana osoba zaspokaja potrzeby dziecka, tym większe ma szanse zostania modelem (por. U. Bronfenbrenner, 1970). Zasada ta wyjaśnia nam silę i trwałość procesu identyfikacji z rodzicami, a kierując się nią mamy prawo oczekiwać, że im bardziej rodzice będą zaspokająć potrzeby uczuciowe dziecka, tym silniej będzie się ono utożsamiało z nimi. Jest to jednak słuszne tylko do pewnego stopnia. Zdarza się, że składnik uczuciowy w stosunkach „rodzice-dziecko” występuje w nadmiarze, co nie stwarza dobrych warunków do przebiegu procesu identyfikacji z rodzicami. Bywa też iż, przeciwnie — odnoszenie się rodziców do dziecka jest tylko w nikłym stopniu nasycone uczuciowością, i w tej sytuacji rodzice mają niewielką szansę zostania modelami. Najpomyślniejsze warunki dla procesu identyfikacji z rodzicami stwarza postępowanie rodzicielskie rozwijające u dziecka tzw. motyw zależności, czyli jego uzależnienia się od rodziców w zakresie zaspokajania potrzeb uczuciowych (por. Bandura i Wal-ters, 1968). Sprawą podstawową w postępowaniu rodzicielskim tego typu jest akceptacja wyposażenia psychofizycznego dziecka, przyjacielski sposób odnoszenia się do niego, uczestniczenie w jego smutkach i radościach. Przy tego typu postawie nie żąda się od syna lub córki rzeczy przekraczających ich możliwości, ale ocenia się ich zachowanie zgodnie z zasadami panującymi w rodzinie. Zachowanie niewłaściwe z punktu widzenia wychowawczego spotyka się z dezaprobatą rodziców. Dezaprobata ta jest odczuwana przez dziecko jako coś nieprzyjemnego, rodzice bowiem zamiast zazwyczaj okazywanego mu przyjaznego zainteresowania, dają odczuć swoje niezadowolenie. Dziecko przyzwyczajone do zaspokajania swych potrzeb uczuciowych poprzez kontakty z rodzicami nie może teraz osiągnąć tego celu. Zdaje ono sobie sprawę, iż przeszkodą na drodze do zaspokojenia tych potrzeb jest jego własne postępowanie, i dążąc do przywrócenia przyjacielskich stosunków z rodzicami postępuje zgodnie z ich wymaganiami. Te zaś, jak już zaznaczaliśmy, powinny nie tylko nie przekraczać możliwości dziecka, lecz co więcej uwzględniać jego zainteresowania i animozje. Przyjacielska postawa rodziców wobec dziecka rozwija w nim — poprzez uruchomienie mechanizmu naśladowania modela — pozytywny stosunek do świata. P. Symonds pisał, że dzieci wychowane w takiej atmosferze są przyjazne wobec innych osób, zaangażowane w sprawy społeczne, okazują chęć współdziałania z innymi i są stabilne emocjonalnie (por. Symonds, 1938).

Podsumowując nasze rozważania należy stwierdzić, że identyfikacja z rodzicami stanowi jeden z podstawowych mechanizmów rozwoju osobowości.

Jakkolwiek mechanizm ten odziałuje głównie w okresie dzieciństwa, to ślad tych oddziaływań jest widoczny również w funkcjonowaniu osobowości dojrzałej jednostki.

BIBLIOGRAFIA

Bandura A., Waltera R. H. Agresja w okresie dorastania. PWN, Warszawa 1968.

Baumrind D. Effects of autlioritatioe parental conlrol on ehild belmior. „Child Development” 1966, nr 4.

Biller H. B. Father, child and sex role. Heath Lexington Books, Leńngton 1971.

Boverman Ch. E., Bahr S. J. Conjugal power and adolescent Identification with parents. „Sociometory” 1973, nr 3.

Bronfenbrenner U. The changing american child. A speculałioe analysis. W: Handbook of marriage and fomly, pod red. Rand Mc. Nally, Chicago 1969.    •

Bronfenbrenner U. Czynniki społeczne rozwoju osobowoici. „Psychologia Wychowawcza” 1970, nr 1 i 2.

Buchanan W. Identification political. W: International Encyclopedia of Social Sciences. The Macmillan. Company and Free Press, 1968 t. 7 (b.m.w.).

Cole L., Hall N. L. Psychology of adolescence. Holt, Rinehart and Winston, New York 1964.

Dager Z. E. Socialization in personality deuelopment in child. W: Handbook of marriage and farmly, pod red. N. T. Chris tensen. Rand Mc Nally, Chicago 1964.

Erikson E. Childhood and society. W. W. Norton, New York, 1963.

Fromm E. Ucieczka od wolnoici. KIW, Warszawa 1970.

Glueck S. i E. Unraueling juoenile delinquency. Harvard University Press, Cambridge, 1957.

Green R. Sexual identity conflict in children and adults. Basic Books, New York 1974.

Kagan J. The concept of identification. „Psychological Review” 1958, nr 5.

Kamiński A. Refleksje nad nieprzystosowaniem społecznym mężczyzn i chłopców. „Studia Socjologiczne”

1966, nr 1.

Kilpatrick W. Boy, girl dr person? Current issues in sex role and sex identity. W: The new children: the Jirst six years, pod red. J. Travera. Greylock Publishers, Stamford 1976.

Rychlak J. F., Legerski A. T. A sociocultural theory of appropriate sexual role identification and level of personal adjustment. „Journal of Personality” 1967, nr 1.

Stoke R. An inęuity into the concept of identification. „Journal of Genetic Psychology” 1967, nr 1...

Symonds P. Study of parental acceptance and rejection. „The American Journal of Ortopsychiatry” 1938, nr 4.

Turner R. H., Newcomb T. M., Converse P. E. Psychologia społeczna, PWN, Warszawa 1970.

Williams J. H. Sexual role identification and personality fwictioning in girls, a theory reoisited. „Journal of Personality” 1973, nr 1.

Ziemska M. Postawy rodzicielskie. WP, Warszawa 1969.

Maria Ziemska POSTAWY RODZICIELSKIE I ICH WPŁYW NA OSOBOWOŚĆ DZIECKA

£Na kształtowanie się osobowości dziecka pierwszy i podstawowy wpływ wywiera rodzina, a przede wszystkim rodzice. Wpływ ten trwa przez wiele lat, gdyż — mimo przeobrażeń w samej rodzinie w miarę przechodzenia

155