DSC07096 (4)

wania rozmaitości powiązań emocjonalnych i charakteru kontaktów matki z dzieckiem.

Przy rozpatrywaniu tego modelu powstaje wrażenie, że pozytywny wpływ na dziecko wywierają dwa typy zachowań matki: monarchiczny i demokratyczny. Równocześnie w typologii brak jest opisu zachowań matki przesadnie skoncentrowanej na dziecku i nadmiernie go chroniącej czy pobłażającej — a więc nie uwzględniono tak bardzo powszechnych postaw macierzyńskich, typowych np. dla matek jedynaków. Zasadniczo zachowania takie powinny być scharakteryzowane właśnie w powiązaniu z typem monarchicznym, co wskazywałoby na jego ujemny wpływ na dziecko. Autor jednakże tego nie uczynił — być może z tego powodu, że interesują go nie tyle niepożądane skutki postaw macierzyńskich na dziecko, ile problem wpływu postaw macierzyńskich na osiągnięcia lub na twórczość dzieci. Jego hipotezami w prowadzonych badaniach są bowiem przypuszczenia, że typ monarchiczny sprzyja osiągnięciom, a typ demokratyczny — twórczości dziecka. Można przypuszczać, że cele, dla jakich stworzył typologię, zawęziły jej problematykę tak, że dokonując opisu, nie brał dostatecznie pod uwagę wszystkich rodzajów wpływu postaw matki na dziecko.

O wszystkich wymienionych wyżej rodzajach typologii można powiedzieć, że są nimi objęte w przeważającej mierze postawy rodzicielskie niepożądane ze względu na rozwój dziecka, a zbyt mało wzięto w nich pod uwagę postawy pożądane. Każda z tych typologii zdaje się sugerować, że o wiele mniej jest zachowań rodzicielskich korzystnych niż niekorzystnych. Większość typologii wychodzi z założenia, że na dobre rodzicielstwo jest tylko jakaś jedna recepta. Tymczasem to, co już wiadomo na temat wpływu postaw rodziców na zachowanie i kształtowanie się osobowości dziecka, przemawia za tezą, iż wpływ ten może być bardzo pozytywny — a więc postawy pożądane wychowawczo powinny być dostrzegane, wyróżniane i doceniane, zasługują bowiem na uwagę nie mniej niż postawy wychowawczo niepożądane. Wydaje się, że modele wymienione powyżej zostały stworzone głównie po to, żeby ułatwić opis zachowań rodzicielskich niewłaściwych i umożliwić ich diagnozę przez zaliczenie do odpowiedniego typu. Natomiast modele te nie byłyby w ogóle pomocne w wyznaczeniu kierunku oddziaływania na postawy niewłaściwe wychowawczo, gdyby chciano podjąć trud ich przekształcania. Mamy tu więc do czynienia z możliwością stawiania diagnozy, nie zawierającej jednak w sobie danych, które pozwoliłyby wytyczyć kierunek terapii, a więc diagnozy niepełnej.

Zagadnienie opracowania nowego modelu postawiono w Polsce i stworzono tu typologię, która wyrosła wprawdzie również z doświadczeń klinicznych, lecz uwzględnia szerszy wachlarz postaw rodzicielskich pożądanych z rozwojowego i wychowawczego punktu widzenia.

Uogólnień dotyczących postaw, jak i sposobów oddziaływania na te postawy dokonano opierając się na wynikach indywidualnej pracy z rodzicami, prowadzonej w latach sześćdziesiątych. Zbadano 283 rodziny i poddano krócej

lub dłużej trwającemu oddziaływaniu psychoterapeutycznemu 412 osób (matek, ojców, babć). W miarę gromadzenia materiału klinicznego dotyczącego stosunków rodziców i dzieci badano znaczenie poszczególnych postaw rodzicielskich pod kątem ich wpływu na rozwój i zdrowie dzieci. Badania objęły rodziców dzieci przejawiających różnorodne zaburzenia w zachowaniu oraz rodziców dzieci zdrowych i nie odbiegających swym zachowaniem od normy.

Przy badaniu rodziców dzieci przejawiających zaburzenia w zachowaniu brano pod uwagę także możliwość istnienia uszkodzenia organicznego. (Ziemska, 1969, 1973).

Opierając się na istniejących modelach typologii postaw rodzicielskich prowadzono badania sprawdzające wartość i przydatność tych typologii w w pracy klinicznej, a także ustalające rodzaje wpływu wywieranego przez poszczególne wyróżnione typy postaw w celu uwzględnienia ich w opisie i przy wyjaśnianiu zachowania rodziców. Głównym celem prowadzonych prac badawczych było zaspokojenie potrzeb praktyki poradnictwa dla rodziców, obejmującej m. in. zarówno diagnostykę postaw rodziców wobec dziecka, jak i oddziaływanie na ich niewłaściwe postawy, jeśli takie zostały stwierdzone. Powstała konieczność opracowania typologii postaw rodzicielskich, obejmującej główne typy postaw, które wymagają modyfikacji, oraz typy postaw, które ewentualnie należy podtrzymywać, rozwijać czy wzmocnić, gdyż stwarzają one warunki dla prawidłowego rozwoju osobowości dziecka. Temu praktycznemu celowi służyły zarówno przeprowadzone badania, jak i rozważania teoretyczne.

Budowany i sprawdzany w czasie pracy klinicznej model typologii postaw rodzicielskich miał spełnić podwójne zadanie: z jednej strony miał ułatwić czynności diagnostyczne, a więc opis cząstkowych postaw rodziców i rozpoznanie, jaki one tworzą zespół (syndrom) i któremu z głównych typów postaw odpowiadają. Ponieważ jednak praca z rodzicami nie kończy się na rozpoznawaniu, opracowana typologia miała spełniać także rolę pomocniczą w wyznaczeniu kierunku oddziaływania na rodziców. Wychodząc z założenia, że podtrzymywanie i wzmacnianie, „nagradzanie” korzystnego dla dziecka, a więc pożądanego sposobu ustosunkowania się do niego rodziców da przy oddziaływaniu lepsze rezultaty niż zakazywanie niekorzystnego ustosunkowania się i ganienia rodziców za odpowiadające takiej postawie zachowanie, budowana typologia powinna zawierać, obok głównych typów postaw niewłaściwych, także typy postaw rodzicielskich pożądanych, czyli takich, które spotyka się zwykle u rodziców dzieci zdrowych i nie sprawiających poważniejszych kłopotów swym zachowaniem. Wyróżnienie głównych typów korzystnych dla dziecka zachowań i postaw rodziców miało na celu wskazanie kierunku oddziaływania. I ten drugi cel, który miała spełnić tworzona typologia, odróżniał ją od istniejących już, a wspomnianych uprzednio typologii postaw, których jedynym celem był opis. Podjęte prace doprowadziły do zbudowania u nas typologii rozróżniającej właściwe, prawidłowe postawy rodzicielskie i postawy niewłaściwe, nieprawidłowe.

177

12 — Rodzina i dziecko