40073 tomI (44)

46 Podstawy fizjoterapii

obronne organizmu i stanowią podłoże rozmaitych czynności ruchowych o charakterze odruchowo-warunkowych (nabytych). Te ostatnie czynności wymagają już udziału wyższych pięter o.u.n., przy czym zdobywanie umiejętności ruchowych, a zwłaszcza świadome (celowe) kierowanie czynnościami moloryeznymi związane jest z funkcjonowaniem kory mózgowej.

Tak lapidarnie przedstawiona rola układu nerwowego jest w swej rzeczywistości znacznie bardziej skomplikowana. W wielu bowiem przypadkach sterowanie ruchami polega na ciągłym porównywaniu wartości pożądanej parametrów ruchu (którą jako swego rodzaju program ruchu wypracowuje człowiek w trakcie jego opanowywania, czyli uczenia się) z wartością bieżącą tych parametrów, znaną dzięki potokowi informacji z receptorów, płynących przez cały czas wykonywania danego ruchu. W konsekwencji różne mięśnie są odpowiednio pobudzane bądź hamowane przez układ nerwowy (regulator) ze stałym dopasowywaniem się do zaistniałej sytuacji i wprowadzaniem do czynności mięśni ewentualnych poprawek tak, aby końcowy rezultat ruchowy umożliwiał realizację danego zadania ruchowego. Wspomniane wyżej stałe dopasowywanie się, oparte o bieżące informacje płynące z różnych receptorów, nosi nazwę sprzężenia zwrotnego {ang. feedhack).

Aby przybliżyć nieco zagadnienie sterowania ruchami, warto raz jeszcze powiedzieć, żc część systemu sterowania jest w swej istocie tzw. układem nadąż-nym (serwomechanizmem). U podłoża działania takiego mechanizmu leży ciągły dopływ bodźców (Ij. informacji o stanie aktualnym) oraz jego wrażliwość na różnicę pomiędzy stanem aktualnym i pożądanym. Dzięki temu, wszelkie odchylenia od wartości pożądanej - dotyczące np. pozycji ciała (postawy) bądź przebiegu ruchu - są automatycznie i natychmiast korygowane. Korekcja ta zachodzi poprzez odpowiednie uaktywnienie wszystkich mięśni będących w danym momencie obiektem regulacji - tj. mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie danej pozycji bądź za określony przebieg ruchu (pożądane w danym momencie). W rzeczywistości nie dochodzi jednak do stanu optymalnego, lecz do pewnego przesterowania. Wymaga to wprowadzenia „poprawki’¹ w kierunku przeciwnym, wobec czego w poszczególnych wycinkach czasu sytuacja powtarza się ciągle od nowa (p. niżej).

Określając utrzymanie pożądanej pozycji lub pożądany przebieg ruchu (bądź obie składowe łącznie) jako „zadanie ruchowe'¹, warto uzmysłowić sobie, jak wiele elementów wpływa na poprawność realizacji takiego zadania. Przede wszystkim należy uwzględnić lu znaczną ogólną liczbę stopni swobody (a ściślej mówiąc znaczną liczbę stawów wymagających w każdym momencie całkowitego ustabilizowania lub wyeliminowania w nich ruchu w jakiejś płaszczyźnie) oraz „dobór” w tych samych momentach odpowiednich parametrów ruchu - takich, jak np. jego kierunek, siła i szybkość. W świetle lego znaczna jest więc liczba mięśni będących jednoczasowo obiektem regulacji, a współdziałających ze sobą we wszystkich płaszczyznach - zarówno na poziomie jednego segmentu ciała (agoniści, synergi-ści - antagoniści), jak i w układzie między segment amym (stabilizatory, taśmy mię-