DSC08096

JO

skupi Warmińskiego rz<|ilzita tendencja ideolog Irznai Krasicki jak mało który z poetów byt nastawiony w hwuJ twórczości nn problematykę społeczną. Dominuje w jego twórczości satyra oby. (znjowa, ale Jej źródłem Jest przekonanie, lż zepsuci© obyczaje* we, rujnująco nałogi i hamujące rozwój spoloczeństwa przesądy szlacheckie wyniszczają Jednostki i społeczeństwo, zubożają i osłabiają państwo, które stało w obliczu niebezpieczeństwa. Sa* tyra Krasickiego miała służyć sprawie odrodzenia moralnego, co poeta uważał za podstawowy warunek postępu społecznego t wzmocnienia państwa. W satyrach mówi poeta bezpośrednio | o zdrotnoścłech i błędach dostrzeżonych u swoich współczesnych, | pokazu|c ludzi, nic wymieniając wszakże Ich nazwisk. W bajkach idzie Jeszcze dalej w kierunku uogólnienia i zatarcia adresu — j ukazuje jedynie stosunki Jakie łączą ludzi w społeczeństwie I ora z zamaskowane postaciami zwierząt cechy ludzkie, które za* mienia Ją świat w targowisko próżności i głupoty.

U Fo nudne we wstępie do swoich fla/e/t przytacza opowieść

0    Prometeuszu, który chcąc ukształtować człowieka wziął od każ* dego zwierzęcia jakąś jego zasadniczą cechę 1 połączywszy ta różnorodne •- złe 1 dobre — właściwości, stworzył człowieka Zgoła inaczej postępuje bajkopisarz: ten przy pomocy obserwa* j cji rozszczepia psychikę i charakter człowieka i — - w bajkach — i mejako oddaje zwierzętom ich cechy, które wedle owego mitu ujął im Prometeusz.

Krasicki czynił tak nie po to, by ukazać człowiekowi jego 1 wyższość nad zwierzętami, ale raczej by mu dowieść, żo Jego j występki czynią go gorszym od zwierząt, że Jest w nim egoizm wilka, okrucieństwo lwa, próżność małpy l zarozumiałość pawia, i Niewiele znajdziemy w bajkach zwierząt budzących sympatięi ; przeważają takie, które noszą cechę ujemną.

.Kiedyś ułożył Krasicki csterowlersz o swojej bibliotece] mię-

1    fry tonymi napisał tam, U ów „zbiór myśli głębokich" zaroknią- j |lych w książkach zawiera „wieść głupstwa tego zwierza, :

H& Toinie, s. 34 3§,

co uo /.wq człowiekiem"¹⁴. Zwierzęta Jako bohaterów toftjok traktujo Krasicki Inaczej niż La Fontalne. Ten Jest Ich miłośnikiem 1 w bajkach taki Jego stosunek do zwierząt Jest widoczny. La Fontalne przeciwstawia się panującemu w XVII wieku poglądowi, lż zwierzęta są to swego rodzaju ożywione maszyny pozbawione duszy i zdolności myśleniat w bajkach stara się udowodnić, że zwierzęta to Istoty czujące 1 myślące, przeżywające swoje radości i smutki. Dla Krasickiego, podobnie Jak dla bajkopisarzy wywodzących się od Ezopa-Fedra, zwierzęta wprowadzone do bajek nie są przedmiotem zainteresowania Jako istoty żywe. Są one Jedynie znakiem wywołującym obraz l oznaczającym pewną, od wieków im przypisaną umownie cechę lub rys charakteru, Gdzieniegdzie tylko zdarzy się u Krasickiego bajka lub fragment bajki, w której zwierzę staje się samoistnym celem zainteresowaniu, a nie tylko umownym symbolem^lft.

Istnieje wszakże utwór Krasickiego ciekawie uzupełniając^ cykl bajek i otwierający perspektywę na ideologię w nich zawartą. Mowa tam o zwierzętach, ale traktowanych po lafonte-nowsku - jako żywe, czujące istoty, które będąc ofiarami człowieka przewyższają go pod wieloma względami. To świetna satyra pt. Człowiek I zwierz. Pisze w niej Krasicki:

„Koń głupi". „Nie koń". „Otleł". „Nie osieł, mój bracie".

„Któreś więc zwierzę od nich głupsze jeszcze znacie?" „Człowiek". „A, już to nadtol" „Nie nadto, lecz mało,

Gdyby się razem głupstwo człowiecze zebrało,

Poszedłby w rodzaj muszlów albo wśród ślimaki.

Słuchaj tylko cierpliwie: któryż zwierz jest taki,

Iżby wiedząc, co czynić, nie czynił, co trzeba?

Zwierzom Instynkt, nam, ludziom, rozum dały nieba j Przecież patrząc, co czyniem my, rozumem dumni,

Zda się, że ludzie głupi, zwierzęta rozumni.

Sroży się lew nad sarnę, więc nagany godny.

Ale dlaczego sroży? - - Dlatego, że głodny.

Skoro głód uspokoił, rzuca polowanie.

Wilk żarłoczny, lis zdradny, ustawne czuwanie

¹⁴ M. Klimowicz, Ignacego Krasickiego „Bulita o kapitule' I inne nieznane wiersze, „Pem. Lit.", XLV, 1054, «. 236.

'* Przykładem takiej bajki Jest Stary pies I stary sługa.