DSC06586 (2)

298 E. ROhlł K. Szamałek

nieprzezroczyste wykazują z reguły przełam nierówny [Kotliński, Masłowska, 1986].

Gęstość bursztynu zmienia się od 0,97 do 1,08 g/cm³, co związane jest z jego porowatością i zmiennością składu chemicznego. Charakterys-tyczna wysoka porowatość po nasyceniu cieczą zwiększa objętość bursztynu o 8%. Odznacza się on dobrymi własnościami izolacyjnymi (stała dielektryczna 2,863). Pod względem optycznym bursztyn jest izotropowy i odznacza się niskim współczynnikiem załamania światła (około 1,54). Wykazuje charakterystyczną fluorescencję; w świetle ultrafioletowym barwa zmienia się od żółtozielonej do białoniebieskiej. Przy użyciu metody spektrofotometrii absorbcyjnej w podczerwieni bursztyn bałtycki wykazuje charakterystyczne pasmo absorbcji między 8-8,7, z maksimum absorbcji między 8,5-8,7. Przy ogrzewaniu do temperatury 170°C bursztyn staje się plastyczny i lepki, natomiast w przedziale temperatur 170-200°C daje się prasować (bursztyn prasowany — tzw. ambroid). W temperaturze około 280-290°C topi się i staje przezroczysty, a w temperaturze około 350-360°C ulega w procesie suchej destylacji rozkładowi chemicznemu. Pali się jasnym płomieniem, wydzielając przy tym znaczne ilości dymu i przyjemny zapach kwasu bursztynowego. Silniej potarty o sukno elektryzuje się, wydzielając również aromat kwasu bursztynowego. Stwierdzona zmienność własności fizyko-chemicznych i mechanicznych bursztynu, w tym: barwy, przezroczystości, porowatości, gęstości, twardości i spójności jest odzwierciedleniem złożonych procesów organogenicznych, chemicznych i fizycznych, m.in. utlenienia i izomeryzacji. Istotny wpływ na zmienność cech bursztynu mają domieszki organiczne i mineralne.

Trudności w wydzieleniu genetycznych typów bursztynu i żywic kopalnych polegają na niedostatecznym rozpoznaniu nagromadzeń pierwotnych i różnic między żywicami różnych gatunków drzew, w tym własności zachowania się żywic w procesach fosylizacji. Istotnym kryterium pozwalającym rozróżnić rodzaj bursztynu, w sensie genetycznym, może być określenie gatunków drzew, z których pochodzi żywica bursztynonoś-na. Jednak duża różnorodność odmian bursztynu nie pozwala rozróżnić wpływu dominujących procesów na ostateczny jego wygląd i strukturę. Wskutek niskiego ciężaru właściwego, porowatości, małej twardości i formy bursztyn wykazuje dużą pływalność i jest dość łatwo wymywany wraz z drobnymi frakcjami osadu z nagromadzeń pierwotnych oraz często przenoszony na duże odległości. W środowisku wodnym okruchy bursztynu są rozpraszane, ulegając przy tym obta-czaniu, kruszeniu i wietrzeniu. Obserwowany sposób występowania, w tym skład ilościowy i jakościowy bursztynu oraz warunki zalegania, wskazują, że przybrzeżnomorskie nagromadzenia bursztynu mają z reguły charakter wtórny i formowane były w zmiennych warunkach sedymentacji [Kotliński, Masłowska, 1986].

Perty

Perły to, obok muszli, prawdopodobnie najstarsze ozdoby jakich używał człowiek. Używano ich z powodu piękna koloru, niezwykłego izometrycz-nego kształtu, a nie dlatego, że były wartościowe w dzisiejszym pojęciu. Ich wartość jako cennych ozdób rozpoczęła się wraz z rozkwitem Cesarstwa Rzymskiego. Poza większymi i cenniejszymi perłami morskimi występują również perły wytwarzane pizez małże słodkowodne; są one znane i wykorzystywane od setek lat w Chinach czy też Ameryce Północnej (Indianie używali pereł z Missisipi i Tennessee), jak również w Europie (rzeki Szkocji).

Rzeczą powszechnie znaną jest fakt wytwarzania pereł przez niektóre gatunki małży i ostryg. Obce ciało w postaci okruchu kwarcu, odłamka muszli czy fragmentu kości, które znajdzie się wewnątrz muszli, otaczane jest w procesie obronnym specjalną wydzieliną tworzącą w końcu perłę. Perły stanowią kulisty wytwór (o mniej lub bardziej regularnym kształcie) o zmiennej kolorystyce. Mają specyficzny połysk zwany perłowym. Najczęściej spotykanymi barwami pereł są biały, kremowy i różowy. Występują również perły czarne, srebrzyste, złociste. Perły słodkowodne i morskie mogą mieć poza barwą białą także barwy brzoskwiniowe, lawendowe, różowe, niebieskie. Perły słodkowodne są niniejsze i mają nieregularny kształt.

Perły zbudowane są głównie z węglanu wapnia (86%) w formie aragonitu, konchioliny (12%) i 2% wody (Smith, 1972). Wśród wielu gatunków mięczaków morskich wytwarzających perły jednym z najsławniejszych jest ostryga Pinctada margaritifera występująca w wodach tropikalnych Indo-Pacyfiku od Zatoki Perskiej do Zatoki Kalifornijskiej i od Japonii do południowych wysp Pacyfiku. Znajdowana jest także wokół wysp Cooka, Fidżi, Tonga, Samoa, Nowej Kaledonii, Filipin, Panamy i Zatoki Meksykańskiej. Ponadto perły wytwarzane są przez tridakny (Tridacna gigas) oraz Strombus gigas lub Cassis comuta, Venus mercenaria i inne (Smith, 1972).

Od dawna uważano, że naturalne perły z Zatoki Perskiej są najpiękniejszymi okazami. Ponieważ okazało się, że perły daje się bardzo dobrze wy-