DSC08247 (3)

r    i

2.    blokadę środkowego toru powietrza w jamie ustnej i szczelinę utworzona I z jednej lub obydwu stron języka, por. [I], [ł],

3.    na tyle szybko po sobie następuje kilkakrotne zwarcie i rozwarcie (szczelina) określonych artykulatorów, że należy mówić o współwystępowaniu ! dwóch typów przeszkody, na jaką napotyka powietrze, por. [r].

Ze względu na miejsce, w którym powstaje szczelina (otwarcie), sonanty ■ dzielimy na dwie grupy, a mianowicie:

a)    półotwarte nosowe — artykułowane w ten sposób, te w obrębie jamy ustnej obserwujemy całkowite zbliżenie się (zwarcie) jakichś artykulatorów, które blokują przepływ powietrza na zewnątrz. W tym samym czasie języczek podniebienia miękkiego zajmuje pozycję umożliwiającą swobodny przepływ powietrza do jamy nosowej i tylko przez nią może ono wydostać się na zewnątrz,

b)    półotwarte ustne zwane też płynnymi — artykułowane są przy ustnym położeniu języczka podniebienia miękkiego, co powoduje, że cały strumień powietrza wydostającego się z płuc tłoczony jest do jamy ustnej i tylko przez jamę ustną wydostaje się na zewnątrz.

Do spółgłosek półotwartych nosowych zaliczymy następujące dźwięki:

a) dwu wargo we:

[m] — nie występuje przed [i] oraz [i], a także w wygłosie absolutnym po bezdźwięcznej, por.:

[m] mama — [mama] tam — [tam]

[ij»] — obligatoryjnie pojawia się w obustronnym sąsiedztwie bezdźwięcznych i w wygłosie po bezdźwięcznej, w nagłosie przed bezdźwięczną pojawienie się [ m] jest fakultatywne, por.:

[m]    pasm — [pasm] kosmki — [kosmk’i] msza — [msaj albo [msa]

[m*] — występuje bezpośrednio przed [i] lub [i], por.:

[m^ł] — miłość — [m’iuość] ziemia — [źem’ia]

[n] ] — fakultatywnie pojawia się jako realizacja litery m przed [v], [v*],

[f] lub [F]. Połączenia literowe mw, mf mogą być jednak wariantywnie realizo- | wane. Zamiast szczelinowej głoski [m] może pojawić się w takich wypadkach głoska [m] lub [u], por.:

[nj] tramwaj — [trąnjyąi] albo [trąmvai] albo [trauvaij amfibia — [anrjFib*ia] albo [amf’ib’ia] albo [ająf*ib*ia] Charakteryzowana tutaj głoska [nj] może także fakultatywnie pojawić się jako dźwiękowa realizacja n występującego przed w lub /. Wówczas altemuje ona z głoskami [u], [n], lub szczelinową głoską [n], por.:

Jconwalia jg [kon]val’ia] albo [kojjvalMa], albo [konval’ia], albo [konvaria]    ⁿ

. MS

b) przedniojęzykowo-zębowe:

a

i

[n] — nigdy nie występuje bezpośrednio przed [\\ oraz UJ,.a także w obustronnie bezdźwięcznym sąsiedztwie, nie pojawia się również przed pauzą po bezdźwięcznej, por.:

[n] noc — [noc] ton — [ton]

[n’] — fakultatywnie pojawia się na końcu wyrazu przed naglosowym \\\ lub S w wymowie utrzymanej w tempie allegro (zob. Sawicka 1995; IB), por.:

pan Jan — [panMan]

pan Igor — [pan’ igor]

syn Jana — [syn’ iana]

ton jego głosu — [ton’ jegojjuosu]

[n] — obligatoryjnie występuje w obustronnym sąsiedztwie bezdźwięcznych i przed pauzą po bezdźwięcznej, por.:

[n] piosnka — [p’iósnka] czosnku — [ćosnku] fnj — to głoska, która fakultatywnie pojawia się:

a)    jako fonetyczny odpowiednik n w połączeniach literowych my, n/. Wówczas zamiast głoski [n] mogą pojawić się dźwięki [n] lub najczęściej [jjl, por.:

inwalida — [inval’ida| albo [inval’ida]_T albo najczęściej [iuval^łida);

b)    jako fonetyczny odpowiednik n w połączeniach literowych ns, nz, nchi — wówczas zamiast głoski [ń] mogą pojawić się dźwięki [n] lub najczęściej ffij, por.:

benzyna — [benzyna] albo [benzyna], albo najczęściej fbeuzyna]

inspektor — [inspektor] — [inspektor], albo najczęściej [inspektor]

c) jako fonetyczny odpowiednik n w połączeniach literowych nsi, nzi — wówczas zamiast głoski [nj mogą pojawić się dźwięki [jjj, [n], [ń| lub por.:

57

UJUHAJi

7