DSC09388 (3)

IV POETA ZAPOMNIANY

wie XIX wieku pojawiające się nowe tendencje w literaturze polskiej sprawiły, źe poważnie zmalała wartość poezji, której był reprezentantem. Nie umniejsza to Jednak roli, jaką jego twórczość spełniła w kształtowaniu się modelu literatury romantycznej i jej społecznego odbioru oraz w ustaleniu określonej tradycji literackiej, do której nawiązywała przede Wszystkim tzw. „poezja krajowa’*. Rolę Zaleskiego powinny więc określać także badania typu fenograficznego, by obok rozważań nad wartością artystyczną tej poezji rozpatrzyć przyczyny jej popularności, która bardzo zawa-' zyla na kształtowaniu się powszechnego gustu literackiego polskiego czytelnika XIX wieku.

Należał Zaleski do pierwszego pokolenia •romantyków polskich.. Jako młody przybysz z Ukrainy uczestniczył w fermencie, który wzniecili w Warszawie lat dwudziestych XIX wieku poeci spod znaku „romantycznych”. Zaliczany był do kręgu młodych pisarzy, o których mówił Mochnacki, że „pochwycili gęśl minionych wieków” i źe „przezwano ich «romantvkami», bo nieznane piosenki nucili o Kozakach, rusałkach, dziadach i strachach**¹. Ale włączając się w ruch romantyczny, jednocześnie Zaleski bardzo silnie związany był z tradycją poetyki sentymentalizmu. W okresie przełomu romantycznego twórczość jego stała się realizacją konkretnego programu poetyckiego, który trzeba uznać za jedną z propozycji literackich wczesnego romantyzmu. Ryła to propozycja, w której istotne wyznaczniki poetyki sentymetalnej usiłował poeta złączyć z postulatami stawianymi przez rodzący się ro-

M. Mochnacki, O literaturze polskiej to wieku dzie-■jętWMfyin, oprać. H. 2yczyński, Bibl. Nar. S. I, nr 56, Kraków 1923, i 88.

mantyzm. Sformułowany w takim kształcie program Zaleskiego i jego orientacja sentymentalna stanowi nie _/ tylko świadectwo przełomowości okresu, w którym program powstawał. Szczególne jego znaczenie polega na tym, że w późniejszych etapach romantyzmu rozwinął się w poezji polskiej nurt sentymentalny, kontynuujący tę wczesną propozycję Zaleskiego.

Uświadomienie sobie roli, jaką wśród dziewiętnastowiecznych programów literackich spełniał Zaleski, zdaje się być rzeczą niezmiernie potrzebną, bo pozwala dopełnić model romantyzmu o istotne komponenty widoczne w poetyckich programach i kształcie wierszy poetów może nie dorównujących w dokonaniach artystycznych dziełom Mickiewicza i Słowackiego, ale współtworzących wraz z nimi złożoność panoramy romantyzmu polskiego i często decydujących o społecznej akceptacji całego prądu, o możliwości przyswojenia go przez ogół czytelniczy.

Rodem z Ukrainy. Józef Bohdan Zaleski urodzony w 1802 r. we wsi Bohatyrka (lub: Bogatyrka) na Ukrainie (w guberni kijowskiej) był najmłodszym synem spośród trzynaściorga dzieci Marii i Wawrzyńca Zaleskich. Trudy życia licznej a niebogatej rodziny szlacheckiej pogłębiły się, gdy jesienią 1802 r., w kilka miesięcy po narodzinach najmłodszego syn a, zmarła matka poety. Opiekę nad najmłodszym z rodzeństwa Józefem Bohdanem roztoczył głównie najstarszy brat Eliasz, podczas gdy ojciec odbywał wielomiesięczne podróże na Litwę, czynione z nadzieją uregulowania spraw majątkowych z bogatszymi krewnymi i z myślą o poprawieniu własnego stanu posiadania. Dziecinne lata Bohdana Zaleskiego, pozbawionego normalnej rodzicielskiej opieki, pełne były natomiast swobodnego kontaktu z naturą, z bujną ukraińską przyrodą oraz