DSC09661

XIV DZIENNIKI PODRÓŻY

zwanego popularnie Sierotką, odbytej w latach 1582— 1584 do Ziemi świętej i Egiptu, pisany jasno i żywo, budzący specjalne zainteresowanie nie tylko ze względu na opis ówczesnych stosunków w Palestynie i Egipcie, ale i na ciekawe reakcje samego autora wobec ogląda* nych dziwów. Dziennik ten w przeciwieństwie do innych współczesnych pamiętników ujrzał światło dzienne dość wcześnie, chociaż nie w postaci oryginalnej. Mianowi* cie niejaki Tomasz Treter dokonał przeróbki dziennika i wydał go w języku łacińskim już w r. 1601. Tak przerobiony pamiętnik cieszył się dużą poczytnością i był tłumaczony z kolei na język polski, niemiecki, a w XVIII w. doczekał się tłumaczenia na język rosyjski. Z pozostałych dzienników podróży wart jeszcze wymienienia Anonima Diariusz peregrynacji włoskiej, hiszpańskiej, portugalskiej¹. Pamiętnik ten jest ciekawy ze względu na zwiedzane kraje, jak też z uwagi na umysłowość autora, mocno jeszcze średniowieczną, pozwalającą mu podziwiać >list N. Panny do mieszczan pisany*, kury św. Dominika pieczone po izbie latające i inne tym podobne cuda.

Równocześnie pod koniec XVI w. zaczyna się szereg pamiętników poświęconych poszczególnym wyprawom wojennym i misjom dyplomatycznym. Z nich na spe? cjalną uwagę zasługuje suchy, rzeczowy, diariusz księdza Stanisława Reszki, plebeja z pochodzenia, obejmujący lata jego działalności dyplomatycznej w Polsce

¹ „Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsće“, Seria II. t. 1, Kraków 1925.

i na dworze papieskim w latach 1582—1589¹. Diariusz ten przeznaczony niewątpliwie dla własnego użytku autora, był pisany częściowo przez niego, częściowo przez jego sekretarzy. Większą ilość pamiętników tego typu wywołują dopiero później lata interwencji polskiej w Moskwie w czasie samozwańców. Niesposób ich tu wszystkich omawiać. Wystarczy wymienić najważniejsze z nich, jak Mikołaja Marchockiego Histo-rya wojny moskiewskiej², diariusz tzw. Diamentow-skiego oraz Dzieje Marsa krwawego i sprawy odważne przez WPJMci Pana Piotra Sapiehę starostę uświac-kiego w monarchii moskiewskiej od roku 1608 do roku 1612 sławnie odprawowane³. Na specjalne wyróżnienie i uw^gę zasługują tu dwa pamiętniki. Pierwszy z nich to Stanisława Żółkiewskiego Początek i progres wojny moskiewskiej^{4 5}. Pamiętnik ten jest ciekawy za-równo ze względu na osobę autora, jednego z głównych aktorów tej wojny (r. 1610), doskonale poinformowanego q jej przebiegu, jak z uwagi na nawiązujący do najlepszych tradycji literackich styl dzieła. A)rugi to Pamiętnik Stanisława Nięmojewskiego⁶. Autor, światły i wykształcony człowiek, znalazł się

1

   Sianislai Rescii diarium; „Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce", XV/1, Kraków 1915.

2

   Poznań 1841.

3

I Diariusz Diamentowskiego oraz Dzieje Marsa wyd. Al. Hirsz-

4

berg w zbiorze „Polska a Moskwa w pierwszej połowie XVII w.”, Kraków—Lwów 1901.

5

* Wyd. A. Bielowski, Pisma Stanisława Żółkiewskiego, Lwów 1861 oraz W. Sobieski, Bibl. Nar. Ser. I, nr 12, Kraków 1925.

6

| Wyd. Al. Hirszberg, Lwów 1899.