DSC09675

XLfl IPUUNI OPOWIADAJ*! A

dzialówJNie bez znaczenia tet jest, że Pasek doUfiL I macoszemu obchodzi się z pierwszymi latami wojny I szwedzkiej ( zaczyna obszerny opowieść dopiero w związku z wyprawą duńską?]Otóż jest chyba oczy. | wiste, ze właśnie opowieść o tej egzotycznej wyprawie musiała znajdo* ać chętnych słuchaczy. Podobnie i następne, żeby tak rzec, rozdziały są obliczone na zainteresowanie słuchaczy. A więc przygody na kwaterach w Słedleckiem z pyszną postacią obłąkanego pana domu. opis zwycięskich walk z Moskwą, spory Paska z senatorami, znowu nieco egzotyczne przygody z po- I słami moskiewskimi, miłe dla ucha koroniarzy perypetie autora na Litwie, zakończone wystrychnięciem J na dudka Litwina, itd.

Przemawia za tym jeszcze jedno, mianowicie to, ic i Pasek potrafi o tych wypadkach powiedzieć tyle bar- i dzo dokładnych szczegółów. Staje się to bardziej zro- I zuiniałe, jeśli przyjmiemy, źe dzięki wielokrotnemu po- I wtarzaniu, wbił on sobie te szczegóły w pamięć. Co I więcej, zdaniem naszym, nawet te niewątpliwe nie- I ścisłości historyczne, które Pasek popełnia, mogą zna- I leźć swe wytłumaczenie w tym, że pamiętnik jest, spisanym, wielekroć powtarzanym opowiadaniem. Skoro bowiem Jan Chryzostom, niewątpliwie dla podniesienia swej powagi w oczach słuchaczy, opowiadał o wyprawie duńskiej i swym w niej udziale, wolał rzucić zasłonę na wykroczenia wojska polskiego, wolał przedstawić zdobycie wyspy Ais jako Zasługę wyłącznie swojej dywizji, itd. Być może, iż dzięki częstemu przed-

OBBAZ ŻYCIA SZLACHTY    XLIII

I stawianiu tej sprawy w taki sposób sam uwierzył, że I tak było.

Jeśli przyjmiemy tę tezę, to stanie się dla nas zro-I zumiałe, że skoro Pasek pod koniec życia (wg Czubka I w latach 1690—1695) zabrał się do spisania swych I wspomnień, wówczas pod pióro cisnęły mu się do-| słownie te tak często powtarzane opowiadania, zwroty tylokrotnie używane, krótkie, dosadne, przeplatane cy-tatami łacińskimi i przysłowiami, które też bez większego namysłu przelał na papier.

Spróbujmy teraz ustawić Pamiętniki Paska wśród ówczesnej literatury z punktu widzenia historycznej wartości ich treści. Jest powszechnie znanym faktem, U że pamiętnik Paska daje nam dość wiemy obraz życia f ówczesnej szlachty ^Przyjmując to stwierdzenie musimy jednak pamiętać o dwóch rzeczach. Po pierwsze, że — jak już wspominaliśmy — Pasek daje obraz życia jiie szlachcica wl ogóle, ale przede wszystkim szlachcica {ojezarnożnegóY Po drugie, że ponieważ ówczesna szIachta-pełsKa zeszła już wówczas z pozycji postępowych, jakie zajmowała w XVI w., obraz ten, zgodnie z twierdzeniem klasyków marksizmu, nie może być wierny. Rzeczywiście też Pasek pokazuje nam życie ówczesnej szlachty, powiedzielibyśmy, od fasady, jednostronnie, pomijając różne ciemne jego strony, rzucając zasłonę na bazę ucisku TcTaso^ego, na której to życie wyrastało.

Jeśli z kolei zastanowimy się nad tym, jaką ideologię reprezentuje dzieło Paska, to sprawa IlttTprzed-stawia się prosto. Niewątpliwie pamiętnik jest przepo-