DSC09951 (2)

To właśnie słowo neotradycyjna - słowo nieomal trafne - stanowi tutaj podstawowy trop.

Zanim jednak objaśnię ten trop, powinienem wytłumaczyć, jak udaje mi się utrzymać na pełnych rekinów wodach opływających semantyczną wyspę postmodernizmu. Zadanie tropienia słowa postmodernizm w pismach Jean--Franęois Lyotarda, Fnedrica Jamesona i Jurgena Habermasa, od „Village Voice” do „Times Literary Supplement”, a nawet „New York Times Book Review” jest z pewnością wyczerpujące. O wszystkich tych opowieściach można jednak snuć pewną opowieść - oczywiście, można ich wysnuć wiele, ale ta akurat jest moja -i w trakcie mojej opowieści rowerzysta Joruba wyłoni się z niej na nowo.

Nie będzie niespodzianką, jeśli przyznam, że nie mam definicji postmoder-nizmu. która zastąpiłaby definicję Jamesona czy Lyotarda. Istnieje obecnie ogólny konsens dotyczący struktury dychotomii modemizmu/postmodemizmu w wielu oBszaracfi, w których się pojawiła - od architektury do poezji, filozofii, muzyki rockowej czy filmu. W każdym z tych obszarów wystąpiła poprzedzająca ją praktyka. która rościła sobie prawo do pewnej wyłączności myśli, i w każdej z nich „postmodernizm" oznacza odrzucenie owego prawa do wyłączności, odrzucenie, które prawie zawszejest bardziej żartobliwe, co nie oznacza, że mniej poważne, niż praktyka, którą ma zastąpić. To nieco za mało na definicję postmodernizmu - wynika to z faktu, że w każdym z tych obszarów odrzucenie prawa do wyłączności przyjmuje swoisty kształt, odzwierciedlający specyfikę otoczenia. Takie rozumienie różnych postmodemizmów oznacza, że otwarte pozostaje pytanie, jak ich teorie współczesnego życia społecznego, kulturalnego i ekonomicznego odnoszą się do rzeczywistych praktyk, które składają się na to życie - że otwarte pozostaje pytanie o relacje między postmodernizmem a ponowoczesnością⁵.

Pytanie, dlaczego dystansowanie się od przodków stało sie tak podstawową cechą nasze go życia kulturalnego, jest niezwykle ważne. Odpowiedź z pewnością ma coś wspólnego ze zjawiskiem coraz większego urynkowienia sztuki. Aby sprzedać siebie i swoje wytwory, należy w pierwszym rzędzie oczy-śdć dla siebie pole w przestrzeni rynku, czyli tam, gdzie kluczowe jest oznacza-

Tam. gdzie praktyka jest teorią - literacką lub filozoficzną - postmodernizm jako teoria ponowo-czesoości będzie adekwatna tylko wówczas, jedli będzie odzwierciedlać do pewnego stopnia rzeczywistość tejże praktyki, jako te praktyka sama w sobie jest w pełni teoretyczna. Lecz kiedy postmodernizm traktuje o, powiedzmy, reklamie lub poezji, wówczas może być adekwatny jako glos sa ich temat, nawet jeśli pozostaje w konflikcie z ich własnymi narracjami, ich teoriami samych siebie. A to dlatego, te reklama czy poezja, w przeciwieństwie do filozofii i teorii literatury. me są w znaczącym stopniu ukonstytuowane przez wyraziste teorie samych siebie.

nie różnic międzyposzczególnymi producentami i produktami. Na przykład, aby rozwinąć rynek wody mineralnej, trzeba było najpierw uznać, że subtelne (nawet niemożliwe do wyczucia smakowo) różnice w zawartości minerałów oraz w nasyceniu dwutlenkiem węgla są ważnymi elementami różnicującymi.

To właśnie owa potrzeba różnicowania na rynku wyjaśnia intensyfikację ugruntowanego indywidualizmu w dziejach porenesansowego wytwarzania sztuki: w dobie mechanicznej reprodukcji estetyczny indywidualizm, określanie sztuki jako należącej do dorobku indywidualnego artysty, oraz podporządkowanie żyda artysty koncepcji dzieła stają się trybami kwalifikowania dzieł sztuki na .rynek. Tymczasem autor figurki mężczyzny na rowerze nie będzie znany tym, którzy zakupią to dzieło; jego jednostkowe życie nie zrobi żadnej różnicy w przyszłej historii jego rzeźby. (W istode, on o tym wie, w takim sensie, w jakim zna się wszystko, czego negacji się nigdy nawet nie rozważało). Tak czy inaczej, jest w tym dziele coś, co służy przystosowaniu go na potrzeby rynku: dostępność kultury Joruba oraz opowieści o kulturze Joruba, których zadaniem jest stworzenie kontekstu dla tego dzieła i odróżnienie go od „sztuki ludowej” z innych miejsc.

W kulturze ponowoczesnej działają wszystkie odmiany postmodernizmu, czasem w synergif, czasem we współzawodnictwie. A ponieważ kultura współczesna jest, w sensie, do którego jeszcze powrócę, transnarodowa, kultura pong^ woczesna jest globalna -.chociaż należy podkreślić, że. bynajmniej, nie jest (o. kultura każdego człowieka gdziekolwiek na świacie.

Je?Ii postmodernizm jest projektem przekraczania pewnych gatunków modernizmu, czyli względnie samoświadomym, samouprzywilejowanym projektem uprzywilejowanej nowoczesności, naszą neotradycyjną rzeźbę „Człowiek z rowerem” należy zapewne rozumieć odwrotnie, jako przednowoczesną, a więc tradycyjną. (Zakładam, że bycie neotradycyjnym jest pewnym sposobem bycia tradycyjnym; jaką rolę ma tutaj n e o- jest kwestią do późniejszego rozważania). Rozumienie tradycji zostało ujęte teoretycznie w socjologiczne i antropologiczne narracje zdominowane bez wątpienia przez Maksa Webera.

Opis Webera tradycyjnej (i charyzmatycznej) władzy w opozycji do władzy racjonalnej jest w zgodzie z jego ogólną charakterystyką nowoczesności jako racjonalizacji świata. Podkreślał on przy tym znaczenie tego charakterystycznie zachodniego procesu dla reszty rodzaju ludzkiego:

Człowiek europejskiej formacji kulturowej, zajmujący się fundamentalnymi problemami historii, stawia sobie na wstępie podstawowe pytanie: jaki splot okoliczności doprowadził do tego, że właśnie na glebie Zacho-

147