img229 (19)

460 Andreas Huyssen

Modernizm, jako to cos, z czego postmodernizm się wyzwala, wpisany jest w to właśnie słowo, za pomocą którego opisujemy nasz dystans do modernizmu. Pamiętając przeto o relatywnym odniesieniu postmodernizmu, zacznę po prostu od jego JZelbst-uerstandnis, tak jak zarysowuje się ono w rozmaitych wypowiedziach od lat 60. począwszy. W niniejszym eseju chciałbym naszkicować cos w rodzaju mapy postmodernizmu sporządzonej w wielkiej skali, która uwzględniałaby poszczególne terytoria i na której rozmaite artystyczne i krytyczne praktyki postmodernizmu mogłyby znaleźć swoje miejsce estetyczne i polityczne. Na szlaku postmodernizmu w Stanach Zjednoczonych wyróżnię kilka faz i kierunków. Moim głównym celem jest wyeksponowanie niektórych historycznych okoliczności i uwarunkowań, które nadały kształt ostatnim dyskusjom w estetyce i kulturze, ale i były systematycznie lekceważone czy zamazywane w teorii krytycznej a 1’ąmericaine. Szkicując wydarzenia w dziedzinie architektury i literatury oraz w sztukach wizualnych skoncentruję się przede wszystkim na krytycznym dyskursie na temat postmodernizmu: postmodernizm a - kolejno - modernizm, awangarda, neokonserwatyzm i poststruktura-lizm. Każda z tych konstelacji stanowi poniekąd odrębną warstwę postmodernizmu i w ten sposób je przedstawię. W zakończeniu omówię główne elementy Begńffsgeschichte tego terminu w powiązaniu z zespołem szerszych zagadnień, jakie pojawiły się w najnowszych rozważaniach na temat modernizmu, nowoczesności i historycznej awangardy⁶. Kwestia zasadnicza dotyczy

ⁿ O wcześniejszej próbie określenia Begrijfsgeschichte postmodernizmu w literaturze, zob. kilka szkiców w „Amerikastudien”, 22:1 (1977), s_% 9-46 (zawiera wartościową bibliografię). Zob. także I. Hassan, The Dismembemient of Orphcus, wyd. 2, Madison 1982, zwłaszcza najnowszy szkic, Postface \q82: To warci a Con-cept of Postmodernizm _t ss. 259-271. Dyskusja o nowoczesności i modernizacji w historii i w naukach społecznych jest zbyt szeroka, by ją tutaj dokumentować. Doskonały przegląd odnośnej literatury daje H.U. Wehler, Modern i sień 11 igrheorie imd Geschichre, Góttingen 1975. Na temat problemu nowoczesność a humanistyka zob. M. Calinescu, Faces of Modern i ty _t Bloomington 1977 [polski przekład jednego rozdziału tej książki, Awangarda i postmodernizm w tłumaczeniu M. Gi-

:v~ «    :

.

■

Nad mapą postmodernizmu

461

■ '

■

'

' • • ‘ ■ .

według mnie tego, do jakiego stopnia modernizm i awangarda jako formacje pod względem kulturalnym przeciwstawne były - tak czy inaczej - konceptualnie i praktycznie powiązane z kapitalistyczną modernizacją i/lub z komunistycznym awan-gardyzmem, tym bliźniaczym bratem modernizacji. Mam nadzieję, że uda mi się w tym eseju dowieść, że krytyczny wymiar postmodernizmu polega właśnie na radykalnym zakwestionowaniu tych założeń, które wiązały modernizm i awangardę z nastawieniem modernizacyjnym.

Wyczerpanie modernizmu

Zacznę może od kilku krótkich uwag na temat drogi i przemieszczeń terminu „postmodernizm”. W krytyce literackiej początki jego historii sięgają aż późnych lat pięćdziesiątych, kiedy to posłużyli się nim Irving Howe i Harry Levin biadający nad upadkiem kierunku modernistycznego. Howe i Levin z nostalgią spoglądali na to, co wydawało się już tylko świetlaną przeszłością. Termin „postmodernizm” z przekonaniem zaczęli stosować w latach 60. tacy krytycy literaccy, jak Leslie Fiedler i Ihab Hassan, którzy wszelako mieli zupełnie odmienne poglądy na to, czym jest literatura postmodernistyczna. Dopiero w początkach i w pierwszej połowie lat 70. termin ten wszedł

' V^:.    _{#    #    #}

szerszego obiegu, obejmując najpierw architekturę, później taniec, teatr, malarstwo, film i muzykę. O ile postmodernistyczne zerwanie z klasycznym modernizmem było wyraźnie do-

życkiego zawiera antologia Postmodernizm - kultura wyczerpania?, M. Giżycki (red.). Warszawa 1988]; M. Berman, Ali That Is Solid Melts lino Air: The Experieuce of Modern iry, New York 1982; Eugene Lunn, Marxism and Modernista, Berkeley and Los Angeles 1982; Peter Burger, Thcorie der Auantgarde, wyd. cyt. Ważne także dla tej dyskusji są ostatnie prace historyków kultury o konkretnych miastach i ich kulturze, np. Carla Schorsky’ego i Roberta Waissenbergera o tin-de-sieclowym Wiedniu, Petera Gaya i Johna Willeta o Republice Weimarskiej; a dla dyskusji o amerykańskim antymodernizmie na przełomie wieków, T.J. Jacksona Learsa No Place of Grace, New York 1981.