img253 (11)

508 Andreas Huyssen

Odmawianie ważności pytaniu „Kto pisze?” czy „Kto mówi?” nie jest już w roku 1984 twierdzeniem radykalnym. To po prostu kopiowanie w płaszczyźnie estetyki i teorii tego, co

y

kapitalizm jako system wymiany stosunków rozmyslniejńrze-czywistnia w życiu codziennym: zaprzeczenie podmiotowości już w samym procesie jej tworzenia. A zatem poststrukturalizm atakuje pozór kultury kapitalistycznej - indywidualizm pisany dużymi literami - ale chybia jej istoty. Podobnie jak modernizm wciąż raczej współbrzmi z realnymi procesami modernizacji, niż się im przeciwstawia.

Póstmodernisci dostrzegli ten dylemat. Przeciwstawiają się modernistycznej litanii śmierci podmiotu wypracowując nowe teorie i praktykę mówiącego, piszącego i działającego podmiotu⁵⁶. Problematykę sposobów konstytuowania podmiotowości przez kody, teksty, obrazy i inne wytwory kultury podejmuje się coraz częściej jako problematykę już historyczną. A kwestia podmiotowości w ogóle nie nosi już na sobie piętna ideologii mieszczańskiej czy drobnomieszczańskiej i jej podjęcie nie oznacza, że wpadło się w pułapkę, jaką ta ideologia zastawia; dyskurs o podmiotowości wyswobodził się z pęt mieszczańskiego indywidualizmu. Z pewnością nie jest przypadkiem, że kwestie autora i podmiotowości znowu z uporem wypływają w tekście postmodernistycznym. Ostatecznie, ma znaczenie to, kto mówi lub pisze.

Reasumując, stoimy w obliczu paradoksu: oto główną część teorii modernizmu i nowoczesności, jakie rozwijano we Francji

^s° To przesunięcie zainteresowań z powrotem ku kwestiom podmiotowości uchwytne jest właściwie także w niektórych późniejszych tekstach poststruk-turalistycznych,. na przykład w pracy Kristevej o symbolice i semiotyce oraz w pracy Foucaulta o seksualności. Na temat Foucaulta zób. B. Martin., Femi-nisni, Criticism, and Foucault, „New German Critiąue” 27 (jesień 1982), s. 3-30. O znaczeniu dzieła Kristevej dla kontekstu amerykańskiego zob. A. Jardine, Tlwories oj the Feininine, „Yale French Studies” 02 (1981), s. 220-230. Zob. także T. de Lauretis, Alice Doesn V: Feininhm, Semiotics, Cinema, Bloomington 1984, zwłaszcza rozdz. 6 Sciniorics and Experience.

od lat 60., ostatecznie postrzega się w USA jako ucieleśnienie postmodernizmu w teorii. W jakimś sensie jest to ewolucja jak najbardziej logiczna. Poststrukturalistyczne interpretacje modernizmu są na tyle świeże 1 pobudzające, by je rozważać niejako poza dotychczasowymi ujęciami modernizmu; w ten sposób amerykańska krytyka poststrukturalistyczna ustępuje pod bardzo realną presją postmodernizmu. Wszelako, na wypadek zbyt pochopnego łączenia poststrukturalizmu z postmodernizmem, należy podkreślić zasadniczą nieidentycznosć obu zjawisk. Ponadto w Ameryce poststrukturalizm oferuje teorię modernizmu, a nie teorię postmodernizmu.

Co do samych teoretyków francuskich, to rzadko wypowiadają się oni na temat postmodernizmu. La condition postmoderne Lyotarda to - należy przypomnieć - wyjątek, a nie reguła^S7. Przedmiotem bezpośrednich analiz i rozważań francuskich intelektualistów są le texte moderne i la modernite. Kiedy w ogóle mówią o postmodernizmie, odnosi się wrażenie, że poruszane przez nich kwestie podpowiedzieli im - jak w przypadku Lyotarda i Kristeyej^⁸ - ich amerykańscy koledzy, a dyskusja niemal od razu i niezmiennie powraca do problemów modernistycznej estetyki. Dla Kristevej kwestia postmodernizmu sprowadza się do tego, jak w ogóle pisze się w XX wieku i jak o tym pisaniu da się mówić. Posuwa się dalej twierdząc, że postmodernizm jest „literaturą, która pisze samą siebie z mniej czy bardziej świadomym zamiarem poszerzania zakresu swych potencjalnych znaczeń i tym samym - z zamiarem poszerzania królestwa człowieka” Odwołując się do Bataille’owskiej formuły pisania jako doświadczania granic, ważniejsze dzieła, od czasów Mallarmego i Joyce’a, Artauda i Burroughsa, postrzega

^s7 Lyotard, La condition posrmoderne, wyd. cyt.

^>s Angielski przekład La condition postniodcrnc zawiera esej ważny dla dyskusji o estetyce, Odpowiedź na pytanie: co to jest postmodernizm? (w nin. tomie). Zob. wypowiedz Kristevej na temat postmodernizmu, Postmodernism?, „Bucknell Re-view” 25/11 (1980), s. 139-141.

^s° Kristeva, Postmodernism?, wyd. cyt., s. 137.