img247 (11)

496 Andreas Huyssen

mera odnosi się wrażenie, że oto nadchodzi kulturalna apokalipsa; nie byłoby czemu się dziwić, gdyby „New Criterion” nie wezwał wkrótce do ograniczenia importu zagranicznych teorii.

Jakież zatem wnioski wynikające z tych ideologicznych potyczek da się nanieść na mapę postmodernizmu w latach 70. i 80.? Po pierwsze, Habermas mówiąc o zmowie konserwatyzmu z postmodernizmem miał rację 1 jej nie miał, w zależności od tego, czy chodzi o neokonserwatywną wizję polityczną postnowoczesnego społeczeństwa, która jest wolna od całej estetyki, tj. od hedonistycznych, modernistycznych 1 postmodernistycznych działań wywrotowych, czy też chodzi o estetykę postmodernizmu. Po drugie, Habermas i neokonserwatysci mają rację obstając przy tym, że postmodernizm to nie tyle kwestia

stylu, co kwestia polityki i kultury w ogóle. Lament neokonser-

*

watystów nad datującym się od lat 60. upolitycznianiem kultury brzmi w tym kontekście ironicznie, skoro ich wyobrażenie kultury ma charakter z gruntu polityczny. Po trzecie, neokonserwatysci mają również rację sugerując, że istnieje ciągłość między opozycyjną kulturą lat 60. a kulturą lat 70. Ale to, że obsesyjnie czepiają się dekady lat 60., którą najchętniej wymazaliby z podręczników historii, sprawia, że nie dostrzegają tego, co odmienne i nowe w wydarzeniach kulturalnych lat 70. I, po czwarte, atak Habermasa i amerykańskich neokonserwatystów na poststrukturalizm rodzi pytanie, jak rozumieć to fascynujące krzyżowanie się i przeplatanie poststrukturalizmu z postmodernizmem, zjawisko, które ma o wiele większe znaczenie w Stanach aniżeli we Francji. Ku tej właśnie kwestii zwrócę się teraz, omawiając dyskurs krytyczny amerykańskiego postmodernizmu w latach 70. i 80.

Poststrukturalizm: modernistyczny czy postmodernistyczny?

Wrogość neokonserwatyzmu zarówno w stosunku do modernizmu, jak i postmodernizmu to doprawdy zbyt mało, by na tej podstawie dowieść faktycznych powiązań między jednym i dru-

gim. Udowadnianie takich powiązań może okazać się w rzeczywistości o wiele trudniejsze, niż by się zrazu wydawało. Oczywiście, pod koniec lat 70. daje się zaobserwować w Stanach wyłanianie się pewnego konsensusu w tym sensie, że o ile postmodernizm reprezentuje w sztuce współczesną „awangardę”, to poststrukturalizm musi być jego ekwiwalentem w płaszczyźnie „teorii krytycznej”⁴⁰. Taką analogię uprzywilejowują teorie i praktyki tekstualizmu i intertekstualizmu, które zamazują granice między tekstem literackim a tekstem krytycznym i dlatego nic dziwnego, że w dyskursie o postmodernizmie z u-derzającą regularnością pojawiają się nazwiska naszych współczesnych francuskich maitres penseurs⁴¹. W pobieżnym ujęciu analogie wydają się oczywiste. Tak jak postmodernistyczna sztuka i literatura zajęły miejsce modernizmu jako głównego nurtu naszych czasów, tak krytyka poststrukturalistyczna wyraźnie wyszła poza dogmaty swego głównego poprzednika, Nowej Krytyki. I tak jak Nowa Krytyka była podobno szermierzem modernizmu, tak poststrukturalizm - jako jedna z najbardziej żywotnych sił intelektualnych lat 70. - musiał wejść w jakieś koligacje ze sztuką i literaturą swojej epoki, tj. z postmodernizmem⁴². Fak-

Termin „teoria krytyczna”, którego używam w znaczeniu obiegowym, nawiązuje do bardzo wielu najnowszych teoretycznych i interdyscyplinarnych dążeń w humanistyce. Pierwotnie był to termin o znacznie węższym zakresie i dotyczył teorii rozwijanej w latach 30. przez szkołę frankfurcką. Jednak współcześnie teoria krytyczna szkoły frankfurckiej stanowi zaledwie część szerokiej dziedziny teorii krytycznych, co ostatecznie chyba sprzyja jej ponownemu wpisaniu we współczesny dyskurs krytyczny.

^Al Aczkolwiek ta reguła nie zawsze działa w obie strony. I tak amerykańscy dekonstrukcjoniści zwykle nie za bardzo palą się do zajmowania się problemem postmodernizmu. Faktycznie, w ogóle chyba nie są skłonni uznać rozróżnienia między modernizmem a postmodernizmem. De Man, gdy bezpośrednio zajmuje się problemem nowoczesności, jak w swym ważnym eseju Historia literatury i nowoczesność w literaturze (przeł. J. Goślicki. „Teksty” 1973, ^nr 5)> przenosi cechy modernizmu na przeszłość, tak że ostatecznie cała literatura staje się, w jakimś sensie, modernistyczna.

^4: Na miejscu byłby tu ton ostrzegawczy. Termin „poststrukturalizm” jest już mniej więcej tak amorficzny jak termin „postmodernizm” i obejmuje szereg