img232 (17)

466 Andreas Huyssen

przez Minoru Yamasaki w łatach 50.), a ich zawalenie się spektakularnie pokazały wieczorne wiadomości. Nowoczesne urządzenie do mieszkania, jak to nazwał Le Corbusier z tak typowym dla lat dwudziestych entuzjazmem do techniki, okazało się czymś nie do zamieszkania, modernistycznym eksperymentem, jak się okazało - nieaktualnym. Jencks dokłada wszelkich starań, by spośród grzechów popełnionych później na rachunek modernizmu wyodrębnić pierwotną wizję kierunku. A jednak z pewnym wahaniem przyznaje rację tym, którzy, jeszcze w latach 60., opowiadali się przeciw ukrytej podległości modernizmu wobec metaforyki maszyny i wzorca produkcji oraz przeciw temu, że głównym modelem wszelkich budowli była dla modernizmu fabryka. W kręgach postmodernistycznych powszechne stało się sprzyjanie ponownemu wprowadzaniu do architektury wielowartościowych wymiarów symbolicznych, łączeniu języków, przyswajaniu sobie lokalnych dialektów i regionalnych tradycji^I0. Stąd Jencks sugeruje, że architekci zwracają się jednocześnie w dwie strony, „ku tradycyjnym, powoli zmieniającym się językom i specyficznie etnicznemu rozumieniu pojęcia sąsiedztwa oraz ku szybko zmieniającym się językom architektonicznej mody i profesjonalizmowi”¹¹. Taka schizofrenia, utrzymuje Jencks, jest znamienna dla postmodernizmu w architekturze. Można by tedy zapytać, czy nie odnosi się to w ogóle do współczesnej kultury, która - jak się zdaje - w coraz większym stopniu uprzywilejowuje to, co Bloch nazwał Ungleichzeitigkeiten (asynchronizmami)^l2, a nie to, co Adorno - teoretyk modernizmu par excellence - określał jako der

¹⁰ To, że takie strategie mogą przecinać różne pod względem politycznym kierunki, udowadnia K. Frampton w eseju Towcmis a Ciitical Regionalista, w: The Anti-Aestlteric, wyd. cyt., ss. 23-38.

" Ch.A. Jencks, The Langnage ofPosnuodrni Archircatire, New York 1977, s. 97. [Polski przekład pt. Arcliitektiira postmodernistyczna (przeł. B. Gadomska. Warszawa 1987) oparty jest na przejrzanym i poprawionym wyd. 4 z roku 1984].

W sprawie pojęcia Ungleichzeitigkeit u Blocha zob. E. Bloch, NonSyiichro-tiisni and the Obligarion to irs Dialectics, oraz A. Rabinbaog, Ernst Bloch's Heritage ofour Times and Fascism, „New German Critique" 11 (wiosna 1977), s. 3-38.

fortgeschrittenste Materialstand der Kunst (stanem największego zaawansowania tworzywa artystycznego). W jakich przypadkach taka postmodernistyczna schizofrenia jest twórczym napięciem, które wieńczy ambitna i udaną budowlę, w jakich zas' przeciwnie - zbacza w stronę bezładnego i arbitralnego pomieszania stylów, pozostanie sprawą dyskusji. Nie powinnis'my także zapominać, że łączenie języków, przyswajanie sobie tradycji regionalnych i posługiwanie się symboliką inną niż symbolika maszyn nigdy nie było czymś z gruntu obcym architektom stylu międzynarodowego. By dojść do swego postmodernizmu, Jencks musiał, o ironio, grzebać się w modernistycznej właśnie wizji architektury, którą stale atakuje.

Jednym z najbardziej wymownych świadectw postmodernistycznego zerwania z modernistycznym dogmatem jest książka autorstwa Roberta Venturiego, Denise’a Scotta-Browna i Steve-na Izenoura, zatytułowana Learning front Las Vegas^lK W książce tej oraz we wcześniejszych tekstach Venturiego z lat 60. uderza dzisiaj, przy ponownym odczytaniu, związek strategii i rozwiązań autora z ówczesną wrażliwością stylu pop. Twórcy ustawicznie wykorzystują pop-artowskie zerwanie z surowym kanonem malarstwa wysokiego modernizmu oraz bezkrytyczne poparcie popu dla handlowego żargonu kultury konsumpcyjnej - inspiruje ich to. Dla Venturiego i jego ugrupowania krajobraz Las Vegas był tym, czym dla Andy’ego Warhola była Madison Avenue, a komiks i western dla Leslie Fiedlera. O retoryce Learning front Las Vegas wyrokuje gloryfikacja szlaczka na reklamowej tablicy oraz niemiłosiernie tandetnej kultury kasyna. Proponuje ona, według ironicznego wyrażenia Kennetha Fram-ptona, interpretowanie Las Vegas jako „autentycznego wybuchu ludowej fantazji”‘L Szyderstwa z tak dziwacznych wyobrażeń

¹³ R. Venturi, D. Scott-Brown, S. Izenour, Learning front Las legas, Cambridge 1972. Zob.¹ także wcześniejsze studium Venturiego, Cotnplexity and Contradicrioii in Anhitmm, New York iy66.

^M K. Frampton, Modem Atrhitectnrc A Critical History, New York and Toronto lyHo, s. 2yo.