img236 (17)

474 Andreas Huyssen

cela Duchampa jako ojca chrzestnego postmodernizmu lat 60. A jednak historyczna konstelacja, w której wystąpił postmodernizm lat 60. (od Zatoki Świń i ruchu praw obywatelskich aż po studenckie rewolty, ruch antywojenny i kontrkulturę),,_nadaje tej awangardzie cechy specyficznie amerykańskie, nawet w tym, że jej słownik form i technik estetycznych nie był czymś zasadniczo nowym.

Po drugie, wczesna faza postmodernizmu obejmowała obrazoburczy atak na to, co Peter Burger próbował uchwycić w teoretycznym koncepcie „instytucji sztuki”. Ten termin Burger odnosi po pierwsze i przede wszystkim do sposobów postrzegania i definiowania roli sztuki w społeczeństwie, a po wtóre, do sposobów jej wytwarzania, funkcjonowania na rynku, dystrybucji i konsumpcji. W swojej książce Theorie der Amntgarde Burger dowodził, że głównym celem historycznej awangardy europejskiej (dada, wczesny surrealizm, porewolucyjna rosyjska awangarda²¹) była nie tyle zmiana form przedstawiania w literaturze i w sztuce, co podkopanie fundamentów, zaatakowanie i przekształcenie burżuazyjnej instytucji sztuki i idei jej autonomii. Ujmując w ten sposób kwestię sztuki jako instytucji w mieszczańskim społeczeństwie, Burger podsuwa bardzo poręczne wyróżniki modernizmu i awangardy, które nam z kolei mogą pomóc usytuować amerykańską awangardę lat 60. Według Burgera europejska awangarda była pierwotnie atakiem przeciw wyniosłości wysokiej sztuki i przeciw jej oderwaniu od codziennego życia, czego przyczyną był XIX-wieczny estetyzm i odrzucenie realizmu. Burger dowodzi, że awangarda usiłowała ponownie połączyć sztukę z życiem czy też - by posłużyć się jego heglowsko-marksistowską formułą - podnieść sztukę na poziom życia; tę próbę ponownego scalenia sztuki i życia uważa

^:l Burger. Theorie..., wyd. cyt. To. że Burger rezerwuje termin „awangarda” głównie dla tych trzech kierunków, czytelnikowi amerykańskiemu może wydać się idiosynkrazją albo niepotrzebnym zawężeniem, o ile nie uświadomi sobie, że teza ta sytuuje się w obrębie tradycji XX-wiecznej niemieckiej estetyki, od Brechta i Benjamina do Adorna.

on, jak sądzę trafnie, za główny-przełom w estetyce końca XIX wieku. Wartość Burgerowskiego ujęcia dla współczesnych amerykańskich roztrząsali polega na tym, że pozwala nam ono wyodrębnić w modernizmie różne jego fazy i projekty. Nie da się już podtrzymywać stereotypowego utożsamienia awangardy z modernizmem. W przeciwieństwie do awangardy, której intencją było połączenie życia i sztuki, modernizm zawsze był silnie związany z bardziej tradycyjnym wyobrażeniem o auto-nomiczności dzieła sztuki, z konceptem tres'ci i formy (niezależnie od tego, jak dalece taka treść mogła być obca czy nieaktualna, wieloznaczna czy nieokreślona)²². Istotny dla mojej tezy

0    latach 60. punkt w rozważaniach Burgera brzmi następująco: obrazoburczy atak historycznej awangardy na instytucje kultury

1    na tradycyjne sposoby przedstawiania w sztuce zakładał, że istnieje społeczeństwo, w którym wysoka sztuka gra istotną rolę w legitymizowaniu hegemonii, czy też - by rzecz ująć w bardziej neutralnych kategoriach - we wspieraniu kulturalnego establishmentu i jego roszczeń do estetycznej samowiedzy. Osiągnięciem historycznej awangardy było zdemistyfikowanie i podważenie podstaw dyskursu legitymizującego wysoką sztukę w europejskim społeczeństwie. Z kolei rozmaite odmiany XX-wiecznego modernizmu albo podtrzymywały, albo przywracały różne formy wysokiej kultury, a zadanie to zapewnie ułatwiła ostateczna i może nieunikniona klęska historycznej awangardy dążącej do ponownego zjednoczenia życia i sztuki. A jednak twierdziłbym, że to właśnie ten specyficzny radykalizm awan-

^2: Różnica między modernizmem a awangardą stanowiła jeden z głównych punktów niezgody między Benjaminem a Adornem pod koniec lat 30. - ich dyskusji Burger wiele zawdzięcza. W obliczu skutecznego połączenia estetyki, polityki i codziennego życia w faszystowskich Niemczech Adorno potępiał zamiar awangardy, by łączyć sztukę z życiem i nadal obstawał, w najlepszym modernistycznym stylu, przy autonomii sztuki. Benjamin z kolei, oglądając się na radykalne eksperymenty w Paryżu, Moskwie i Berlinie lat 20., dostrzegł w awangardzie, zwłaszcza w surrealizmie, mesjaniczną obietnicę, co może pomóc wyjaśnić dziwne (i jak sądzę błędne) traktowanie go w Stanach jako krytyka postmodernistycznego twanr la lanc.