img254 (14)

5io Andreas Huyssen

jako „eksplorowanie typowego urojonego związku z matką, od strony najbardziej podstawowego i problematycznego aspektu tego związku, języka”⁰⁰. Podejście Kristevej do sprawy literatury modernistycznej, samo przez się rozumiane jako polityczna interwencja, jest fascynujące i nowatorskie. Jednak niewiele wnosi, jeżeli idzie o badanie różnic między nowoczesnością a postnowo-czesnością. Nie może przeto dziwie, że Kristevę łączy z Bar-thesem i z autorami klasycznych teorii modernizmu awersja do mediów, których funkcją - twierdzi - jest kolektywizacja wszystkich systemów znaków i tym samym wzmocnienie powszechnej skłonności współczesnego społeczeństwa do uniformizacji.

Lyotard, który podobnie jak Kristeva, a w przeciwieństwie do dekonstrukcjonistów, jest myślicielem politycznym, definiuje postmodernizm, w swym eseju Odpowiedź na pytanie: co to jest postmodernizm?, jako fazę powracającą w obrębie samego modernizmu. Co się tyczy istotnej dla nowoczesnej literatury i sztuki teorii tego, co nieprzedstawialne, odwołuje się do Karnowskiej wzniosłości. Najważniejsze jest jego zainteresowanie kwestią odrzucenia przedstawiania, która wiąże się z terrorem i totalitaryzmem oraz jego nawoływanie do radykalnego eksperymentowania w sztuce. Na pierwszy rzut oka odwołanie do Kanta wydaje się do przyjęcia w tym sensie, że Kantowska estetyka autonomii i pojęcie „bezinteresownej przyjemności” zatrzymują się w przedsionku estetyki modernistycznej, w kluczowym momencie różnicowania się sfer, które od Webera do Haber-masa odgrywały tak istotną rolę w myśli społecznej. A jednak odwołując się do Kanta, Lyotard zapomina, że w XVIII-wiecz-nej fascynacji wzniosłością świata, kosmosu, wyraża się dokładnie to samo pragnienie totalności i przedstawiania, do którego Lyotard czuje taką odrazę i które uporczywie krytykuje w dziele Habermasa⁶¹. Może tekst Lyotarda mówi więcej, niż miał po-

⁽¹° Tamże, s. 139 n.

^nl W istocie La coiuiition postuicdenie to nieustanny atak na oświeceniowe tradycje intelektualne i polityczne, których ucieleśnieniem jest dla Lyotarda dzieło Jurgena Habermasa.

> ■    'i

Nad mapą postmodernizmu

5ii

mm

: ; W?

. -&*

sjiAf

- f«

.: • • •

: • / • I

. &&.$£&

.

• -

)

.    \C’•.■ :

■

^: - . ^ : m .

$ . ■

-.' ■ ■ ■ . •:.

pBsajigy

®§lŁv: .

hx'm •    •

p^:

P;.

lite®-;

te; i

■Mfók

a?i#

<iS> -

j*f4S:}vMr ■

■

■ •’■ ,

yy.fi

. . <ik ‘

:• ;

, : : m

y*&

:

^il§K

'•te

W

'•

xir

-te:

•,te ¹ >

■

:-⁷::.-. p: *i|: :;".-v

■HiM

i .

.

te)te

tetete

wiedzieć. Jeśli w historycznym pojęciu wzniosłości skrywa się pragnienie totalności, w takim razie wzniosłość Lyotardowską można odczytać jako próbę scalenia królestwa estetyki przez połączenie go z pozostałymi sferami życia, niwelując tym samym różnice między królestwem estetyki a światem życia, czego przecież domagał się Kant: W każdym razie, wcale nie przypadkowo pierwsi moderniści w Niemczech, jenajscy romantycy, budując estetyczne strategie fragmentu odrzucili właśnie wzniosłość, która stała się dla nich znakiem fałszu mieszczaństwa przystosowanego do kultury absolutystycznej. Jeszcze dzisiaj wzniosłość nie wyzbyła się tego powiązania z terrorem, któremu, w interpretacji Lyotarda, się przeciwstawia. Bo cóż bardziej wzniosłego i bardziej nieprzedstawialnego niż zagłada nuklearna, bomba będąca oznaką wzniosłości najwyższej. Ale abstrahując od kwestii, czy wzniosłość jest, czy nie jest odpowiednią kategorią estetyczną dla teoretycznego ujęcia współczesnej literatury i sztuki, oczywiste jest, że Lyotard nie uważa postmodernizmu i modernizmu za odrębne zjawiska estetyczne. Kluczowe historyczne rozróżnienie, jakie Lyotard proponuje w La condition postmoderne, przebiega między metarecits wyzwolenia (francuska tradycja oświeconej nowoczesności) i - z jednej strony - totalnością (niemiecka tradycja heglowsko-marksistowska), z drugiej zas - modernistycznym eksperymentalnym dyskursem językowych gier. Oświeconą nowoczesność i jej domniemane następstwa wystawia się do walki z estetyzu-jącyrn modernizmem. Ironia polega na tym, że - jak zauważył Fred Jameson⁰² -

Lyotardowskie zaangażowanie po stronie radykalnego eksperymentowania jest pod względem politycznym bardzo blisko spokrewnione z koncepcją rewolucyjnosci wysokiego modernizmu, którą Habermas w całości przejął po szkole frankfurckiej.

F. Jameson, Przed'mowa do Lyotarda The Postu lodem Condition, Minneapolis 1984, s. XVI.

■

rmm:'

-.■. - • •- -

a

•; •

• -•■ V ' '•? .-

I vV--^r-; • .... ;••