DSCF0007

jednak odnotować.

Najważniejsze było omówione już zeświecczenie myśli społecznej i nawiązanie do autorytetów starożytnych, co dawało oparcie do rozwijania ideologii politycznej, a także (na przykład u Polibiusza) postulatów obiektywizmu. Oddzielanie historii świętej od historii świeckiej i wypieranie z narracji historycznej materiałów fikcyjnych osłabiło w wyjaśnianiu rolę prowidencji (jako bezpośrednio interweniującej w dzieje) oraz czynników nadprzyrodzonych. Wśród „czynników” naturalnych nadal na czoło wysuwały się „działania” osób prominentnych, powodowanych zwykle wyidealizowanymi dążeniami (jeśli chodzi o działania bardziej dalekosiężne) oraz emocjami (gniewem, ambicją, strachem itd.) w przypadku konkretnych czynów. W tle wszakże ciągle pozostawała opatrzność, czynniejsza w XVII aniżeli w XVI wieku. Zwracać zaczęto jednak uwagę na czynniki innego rodzaju. Bodin w Methodus dostrzega cechy geograficzne i klimatyczne, w których działają ludzie, a także ich cechy antropologiczne. Podobnie jak Ibn Khaldun radzi zwracać uwagę na powstające w społeczeństwie sprzeczności interesów i konflikty. Tego rodzaju dyrektywy metodologiczne nie były jednak wprowadzane do praktyki historio-graficznej, jakkolwiek niektórzy historycy w pewien sposób odwoływali się do faktów natury społecznej czy gospodarczej. Wspomniany Vossius rozpatruje historię nadal w sposób prowidencjalny, choć — w duchu humanizmu -r- pozostawia sporo wolności dla ludzkich decyzji. Historia Kościoła, pojęta jako historia zbawienia ludzi, jest u niego jeszcze pełnoprawną częścią dziejów⁴⁸. Takie poglądy nie pozwalały na rozwijanie w pełniejszym wymiarze myślenia w kategoriach procesu i kauzalizmu. Nowe idee przebijały się z trudem i topiły w morzu tradycyjnego pisarstwa historycznego, które zawsze miało ogromną siłę inercyjną.

FRANCUSKI ABSOLUTYZM XVII STULECIA

I

Absolutyzm Ludwika XIV jest produktem długiego, przerywanego załamaniami rozwoju. Krzepnięcie postaw monarszej władzy, przyśpieszone zwłaszcza od schyłku XIII wieku, zostało wystawione na ciężką próbę przez kryzys wojny stuletniej. Po kilkudziesięciu latach mozolnej odbudowy i nowych sukcesów Korony za czasów Franciszka I i Henryka II — od 1559 roku przyszło kolejne załamanie podczas niemal czterdziestoletnich wojen religijnych. Efektowne osiągnięcia kardynała Richelieu w niemałej części zostały zrujnowane w połowie XVII wieku przez Frondę.

Oprócz tych trzech wielkich regresów było wiele pomniejszych załamań po cząstkowych sukcesach monarchii: można to obserwować w toku wojny stuletniej lub w czasie regencji Marii Medycejskiej po śmierci Henryka IV. Formowanie się francuskiego absolutyzmu było więc procesem długim, trudnym, konwulsyjnym. Nie należy jednak wyolbrzymiać rozmiaru owych załamań. Już u schyłku wojny stuletniej król Francji dysponował dwoma ważnymi instrumentami: miał w ręku nieliczną, ale stałą armię (tak zwane kompanie ordonansowe) oraz prawo pobierania stałego podatku („taille royale”), na który nie potrzebna była zgoda stanów. Korona wychodziła więc z ciężkiego kryzysu z solidną zaliczką na dalsze rozszerzanie swej władzy.

Wojny religijne to znów próba straszliwa. Kraj został narażony na okropności długotrwałej walki domowej, znisz-

219