DSCF0027

I tu młody Dahlbergh wyróżnił się; został asystentem nauczyciela. Biegło mu lat 16, gdy ze świadectwami szkolnymi i referencjami wuja, mając 4 talary w kieszeni — ruszył w świat. Znalazł pracę na Pomorzu Zachodnim u generalnego podskarbiego Gerharda Rehnskolda. Było to znaczne wyróżnienie młodzieńca. Zwierzchnik był człowiekiem surowym, wymagającym, ale sprawiedliwym. W tej służbie charakter Dahlbergha okrzepł, zahartował się. Wspomina o tym okresie swego życia z humorem i uznaniem, jak wszelka zniewieściałość i dziecięcość zostały z niego przepędzone, jak często szef dostojnik wystawiał go na próbę, każąc mu kłaść ręce w „nic wy stygły popiół”, jak często żądał od niego samodzielności i właściwych decyzji.

Gdy Dahlbergh miał lat dwadzieścia, otrzymał awans — funkcję pisarza skarbowego. Na szczęście podskarbi Rehnskold poznał się na talentach młodzieńca i postanowił kształcić go dalej w kierunku inżynierii wojskowej. Skierował go do komendanta twierdzy pomorskiej Demmin, pułkownika Konrada Mardefeldta. Tu szybko zdobywa Dahlbergh szlify oficerskie i prowadzi prace fortyfikacyjne na Pomorzu. W Dzienniku zanotował: „Wstąpiłem więc po raz pierwszy do służby Jego Królewskiej Mości — z pisarza zostałem żołnierzem”⁵.

W pokoju westfalskim (1648) przyznano Szwecji znaczne kontrybucje od Rzeszy Niemieckiej. Z polecenia podskarbiego wyrusza do Frankfurtu nad Menem, aby przyśpieszyć wypłatę należnych sum. Blisko trzy lata przebywał Dahlbergh w tym mieście, studiując matematykę, zasady perspektywy, rysunek odręczny, budownictwo obronne, lądowe i morskie. Uczył się nadto języków obcych, gry na lutni i jazdy konnej.

We Frankfurcie spotkał i poznał rodzinę Merianów⁶, miedziorytników i wydawców. Stąd wziął impuls do swych dzieł głównych.

Na wiosnę 1654 r. uzyskał na swą prośbę zwolnienie z funkcji delegata do spraw finansowych. Marzy coraz częściej o wyjeździć do Włoch celem pogłębienia studiów artystycznych. Zamysł rychło realizuje. Jechał przez kraje cesarskie. W Wiedniu zatrzymał się kilka dni, zwiedzając miasto. Tu poznał się z młodym Francuzem, synem ambasadora w Konstantynopolu. Obaj planują wspólny wyjazd do Turcji. W planie Dahlbergha było poznanie Ziemi Świętej. Daleką i kosztowną podróż Dahlbergh uzasadnia

w swym Dzienniku: „Lepiej cierpieć niedostatek na obcej ziemi, niż siedzieć w domu na sofie, jak to wielu czyni”⁷.

Podróż zrazu pomyślna została raptem zatrzymana wypadkami na pograniczu tureckim. Wędrowcom groziło osobiste niebezpieczeństwo. Dahlbergh wrócił do kraju. Jest obecny przy abdykacji królowej Krystyny (1654) i koronacji Karola Gustawa. Następnie ponownie wyrusza na Południc, tym razem jako guwerner dwóch młodych synów barona Kron-stierna. We Włoszech pilnie studiuje sztukę antyku. W Dzienniku pod rokiem 1656 zanotował: „Moi towarzysze Kronstiema zaczęli wieść życie tak złe i okropne, że może to człowieka przyprowadzić do zguby życia i duszy [...] Szukam sposobności, aby ujść z ich towarzystwa”⁸. Próbował, ale bez skutku. Po dwóch dniach żeglugi z powodu złej pogody statek zawrócił do Wenecji. Podróż do Jerozolimy znów upadła. W Rzymie studiował szczególnie pilnie, oszołomiony wspaniałościami sztuki starej i nowej. Raz jeszcze próbuje wyruszyć w daleką podróż, chce zwiedzić: Egipt, Syrię, Persję i przez Rosję wrócić do Szwecji. W Palermo wsiadł na okręt. Burza i statki korsarskie raz jeszcze przeszkodziły w podróży. Zawrócono.

W Rzymie, latem 1656, w okresie intensywnych studiów dotarły doń dwa listy: od feldmarszałka Arvida Wittenberga i od pułkownika Konrada Mardefeldta. W imieniu króla wzywały go, aby porzucił wszystko i śpieszył do Polski, do armii...⁹ Dahlbergh, posłuszny wezwaniu, po szybkiej podróży przez Europę środkową dołączył do armii szwedzkiej w przededniu wielkiej trzydniowej bitwy pod Warszawą (1656). Bitwę tę i stolicę Polski opisuje w słowie i rycinie jako naoczny świadek¹⁰.

Po krótkim pobycie u swego protektora, Mardefeldta, wówczas komendanta zajętego Torunia, we wrześniu 1656 r. melduje się u króla Karola Gustawa, otrzymuje nominację na generalnego kwatermistrza lej-tnanta, co odpowiadało stopniu majora przy sztabie głównym¹¹. Do jego obowiązków należało: rozpoznanie terenowe, składanie meldunków i szkiców o umocnieniach i stanie obronności poszczególnych twierdz i fortec, wytyczanie obozów, biwaków itp. Prace te podlegały kontroli i zatwierdzeniu przez jego zwierzchników.

W czasie, gdy dokonuje przeglądu umocnień w Prusach, znika raptem bez śladu. W sztabie jest potrzebny. Królewska gwardia szuka go wszę-

20