DSCF0029

w roku 1700 przed wojskami saskimi Augusta II. Do Karola XII posyłając meldunek, pisał: „Będę bronił powierzonego mi miasta, póki krwi w żyłach”. Doczekał się szczęśliwie odsieczy²¹. W roku 1701 złożył prośbę o zwolnienie go z obowiązków. „Wzrok i słuch zawodzą” — motywował. Nie od razu prośba została przyjęta. Raz jeszcze przygotował operację wojenną — uderzenie na fortecę Dunamiinde, zajętą uprzednio przez Sasów. Odradzając Karolowi XII przedwczesnej, zuchwałej przeprawy przez rzekę Dźwinę pod silnym ogniem, naraził się na cierpką uwagę ze strony młodzieńczego króla, nie cierpiącego żadnych pouczeń. Dahlbcrgh urażony pierwszy dokonał arcytrudnej przeprawy, czym dał świadectwo, że obawiał się o życie króla, a nie o swoje. Forteca została zdobyta.

Obarczony latami i chorobą Dahlbergh ponowił swą prośbę o dymisję. Została przyjęta w roku 1702. Stary żołnierz i artysta wrócił do stolicy, rodzinnego miasta, na zasłużony odpoczynek. Rychło potem zmarł

¹    Notę biograficzną kreślimy głównie w oparciu o: Erik Dahlberghs Dagbok (1625— 1699). For forstagangen fullstandigt effer Uppsala och Stockholm bevarade originalmanu-skripten utgiven med inledming af H. Lundstrom, Uppsala-Stockholm 1912, korzystając z uwag wydawcy we wstępie wydania z r. 1912, oraz A. Stade, Erik Dahlbergh och Carl X Hustafs krigshistoria Acta Unwersitatis Stockholmiensis, 12 Militarhistoriska Forlaget, 1967.

²    Erik Dahlberghs Dagbok..., s. 4.

³    Tamże, s. 5 (1636 r.).

⁴    Tamże, s. 9 (1641 r.).

⁵    Tamże, s. 37 (1647 r.).

⁶    Rodzina Merianów — graficy, malarze, wydawcy. Mateusz Merian (ojciec), ur. 1593 w Bazylei, zmarł 1650. Ojciec Kaspra, Mateusza i Marii Sybilli, również artystów. Działalność we Frankfurcie nlMenem. Ilustracje do: Pisma Świętego, Kroniki świata do r. 1619, Theatrum Europaeum, tomów 19, okres 1635—1723. Mateusz Merian (syn), malarz i mie-dziorytnik, 1621—1687. Odbył liczne podróże zagraniczne. We Frankfurcie n/Menem prowadził dzieło ojca. Malował też portrety w technice olejnej. Por. str. 30.

⁷    Erik Dahlberghs Dagbok..., s. 54, 55 [1654 r.].

⁸    Tamże, s. 63 [1656 r.].

⁹    Tamże, s. 70 [1656 r.].

¹⁰    Tamże, s. 77 [1656 r.].

¹¹    Tamże, s. 79 [1656 r.j.

¹²    Tamże, s. 79—85 [1656 r.].

w Sztokholmie 16 marca 1703 r. Pochowano go wTuringe w Soderman-landzic, gdzie już od dawna przygotował sobie grób w kościele.

„Boże daj nam wielu jemu podobnych, takich, którzy najwierniej kochają swój kraj i nigdy nic zawodzą”. Tc słowa na stałe związały $ie z Dahlberghiem, powtarzali je wszyscy. Cała Szwecja²².

Z tej zwięzłej noty biograficznej widać, jak w nawale odpowiedzialnych i ciężkich zajęć, obowiązków wojskowych i publicznych niewiele czasu i miejsca pozostało artyście do spokojnej pracy twórczej. A przecież to dzieło okazało się, jak zwykle, najtrwalsze, budzące i nasze, po wiekach, Zainteresowanie.

Omówimy je w toku dalszych rozważań, dokonując przeglądu prac Eryka Dahlbcrgha o tematyce polskiej.

¹³    Tamże, s. 96—98. [1657 r.|.

¹⁴    Tamże, s. 105—139 [1657—1660]; I. Andersson, Dzieje Szwecji, tłum. S. Piekarczyk, Warszawa 1967, s. 166—167: „Trudno przedstawić sobie dokładnie, jak niesłychane ryzyko kryło się w tym przedsięwzięciu [...] Gdyby plan się nie powiódł, wówczas znaleźlibyśmy w historii nowożytnej odpowiednik wyprawy faraona przez Morze Czerwone. Poczyniono staranne przygotowania. Badania trwałości lodu przeprowadził młody oficer wojsk inżynieryjnych, Erik Dahlberg [...] Trasa marszu wojsk szwedzkich podczas ostrego mrozu przebiegała przez Mały Bełt na wyspę Fyn i dalej, przez małe wysepki, na Zelandię. Mróz uniemożliwiał Danii otrzymanie jakiejkolwiek pomocy”.

¹⁵    Erik Dahlberghs Dagbok..., s. 143—153 [1661—1667].

¹⁶    Tamże, s. 166—177.

¹⁷    Sćbastien Le Prestre de Vauban, 1633—1707, marszałek francuski, inżynier wojskowy, twórca nowego systemu budowy twierdz. Autor wielu prac z dziedziny wojskowości.

Menno de Coehom (Coehoorn, Cohom), 1641—1704, znakomity inżynier wojskowy, zwany holenderskim Vaubanem. Ur. we Fryzji, od 16 roku życia w służbie wojskowej, także autor prac teoretycznych*

¹⁸    Erik Dahlberghs Dagbok..., s. 228—239; 243—245.

¹⁹    Tamże, s. 253—254 ; 274—280.

²⁰    Tamże, s. 285—286, w załączeniu tablica (rys. odręczny E. Dahlbergha, miasto Ryga; walki wokół miasta oblężonego przez Sasów w 1700 r.).

²¹ Tamże, s. XVIII—XIX; por. Andersson, op. cif., ś. 183.

²²    Erik Dahlberghs Dagbok..., s. XX.