DSCF0031

568 Działalność Mostowskiego

Zostawmy tych wszystkich „równych” i „wolnych” pod opieką tureckich agów. Zajrzyjmy do serca Generalności: czym była dla niej ta ropiejąca rana, ujawniona ni stąd, ni zowąd w umiłowanym, z daleka czczonym obozie barskim? Świadczyła ona o jednym, że własna siła moralna barzan się załamuje, że ich zdatność bojowa, choćby wrócili do ojczyzny, nie na wiele się przyda. Tej fatalnej prawdy nie wyczytamy jednak ani w protokole, ani w korespondencji Generalności: czytamy natomiast i w aktach Paca¹, i w listach Wielhorskiego, i u ludzi podskarbińskich² jeden rozpaczliwy domysł, że to nikt inny tylko przeklęta „Warszawa”^{3 4} posiała kąkol wśród ludzi najczystszych.

Czym krzepili swego ducha wodzowie narodu w chwili, kiedy zewsząd zionęła zagłada, gdy ostatnie gniazda Białego Orła zdawały się tonąć w powszechnym potopie? Czyżby samym optymizmem Viomenila? Świadczyłoby to o zupełnej zatracie ojczystego gruntu pod nogami.

Niespodziewanie w ciągu 1771 r. wynurzył się z głębi Niemiec nowy przyjaciel, kandydat, którego siły uważano powszechnie za wystarczające do wyrugowania korpusu Weymama za Bug i dalej; a wynalazł go marszałek potępiony, ośmieszony, zapomniany — Paweł Mostowski. Trudno sobie wyobrazić bardziej groteskowe widowisko jak to, które wojewoda mazowiecki dawał wtajemniczonym po przegranej kampanii z Pacem. Siadując w Krawamie, Ołomuńcu, Opawie, utrzymywał wobec Europy fikcję drugiej, bardziej prawowitej Generalności, którą tworzyli w rzeczywistości on jako głowa, pan Franciszek Machczyński jako sekretarz³², Kazimierz Krajewski marszałek wiski⁵ jako Rada Generalna, kasztelan Mączyński jako cały Senat⁶ i paru pędziwiatrów w roli dyplomatów; żołnierza ani jednego, za to feldmarszałek Generalności Marcin Lubomirski w Krawamie dotrzymywał spółki do lata roku 1770; przez ten czas obaj z Mostowskim mieli jedną karabelę do polskiego stroju^{7 8} i jedną tablicę kabalistyczną, według której szukali w zaświatach lepszych hqrosko-pów³⁶. Głównym macherem Lubomirskiego był kilkujęzyczny ksiądz

Rużbacki; podobną rolę przy Mostowskim pełnił ksiądz Efraim Konopka. Odkąd ks. Marcin w czerwcu przez Pułaskiego nawiązał kontakt z Preszowem⁹, Mostowski, choć zrujnowany i zagrożony „ignominią”, tj. więzieniem za długi¹⁰, reprezentował Polskę wobec Europy we własnym przekonaniu sam jeden¹¹. W ślad za Trembeckim słał do Paryża Du Hamela¹²; po nim mjr. Blangisa (w czerwcu 1770 r.)¹³, po Blangisie we wrześniu Krajewskiego¹⁴. Na ich memoriały brzmiała niezmienna rezolucja Choiseula: point de reponse. Ksiądz Konopka pielgrzymował w 1770 r. do Wiednia, do progów ks. Albrechta, inni mieli kołatać do Monachium¹⁵, podobno nawet do Madrytu. Wiosną tego roku przeniosła się „Generalność” Mostowskiego do Ołomuńca; jej szef obniżył nieco wymagania pomocy dla Polski z 80000 na 15000 wojska, w zamian za co żądał od kandydatów dla swej rodziny pensji 40 tys. dukatów z nieodzownym warunkiem trzymania do chrztu jego synów, obrażał się też bardzo na Choiseula za owo ministerialne point de reponse, skoro jego przodkom monarchowie odpisywali.

1

   Bohusz do Moiszcha 15 X (BCz. 3867). Ten sam pogląd nawet w piśmie do M.

Krasińskiego] 22 X!

2

   Wielhorski do Mniszchowej 6 XI (BCz. 3470).

3

   W. Suchodolski kons. chełmski do Wessla 18 X (Os. 4585).

4

⁴² Zresztą ów Machczyński wypisał się bez reszty w olbrzymim, gadatliwym manifeście z roku 1768 i odtąd żadnych śladów działalności nie zostawił.

5

   Tego Krajewskiego w 1769 r. Pułascy kazali obić za zbyt obcesowe traktowanie hetmana Branickiego.

6

   I on zresztą — do czasu; później Mfączyński] uznał Paca, należał do zwolenników wprowadzenia Generalności do kraju, ale z Wesslem się nie łączył.

7

   Mfostowski] do M. Lubfomirskiego] 12,161: „bom już na interes konfederacji nie pięćkroć sto tysięcy wydałem, jak dokumentami pokażę, a szeląga znikąd nie wziąłem”; 241: już nie ma i 100 duk. (BOK).

8

   Mfostowski] do M. Lubfomirskiego] 311 (BOK).

9

‘ ⁹ Ks. Rużbacki swymi namowami sprawił w sierpniu, że M. Lfubomirski] odsunął się od Mfostowskiego] i rozpoczął targi z Pacem. Ks. Konopka do L[ubomirskiego] 14 VII o żalach Mfosto wskiego], ks. Rfużbacki] 25 VII, Mfostowski] do M. Lfubomirskiego] 19 VIII (BOK).

10

Próbował zastawić swój majątek w Warszawie, Aloy 17 III (AE). Mfostowski] do M. Lfubomirskiego] 9IV (BOK).

11

1¹¹ Mfostowski] do M. Lfubomirskiego] 91: „Mego charakteru nie znają..., więc mię to nic nie martwi ani dziwi. Wolę j a według filozofów maksym, że mię jeden człowiek cnotliwy, rozumny chwali, aniżeli z tłumu pospólstwa nierozważnego kilkuset gani”. 23 TV: „Patrzaj... jak Pan Bóg karze naszych nieprzyjaciół, którzy nas pozdradzaU, że się sami teraz jak wilki gryzą. Bóg karze za niedotrzymywanie wiary.. Będzie takich przykładów więcej. Pamiętasz... prorokowałem jmp. Wesslowi zawsze, co się teraz stanie, zaczem ma nadgrodę za krzywoprzysięstwo” (BOK). Do M. Lfubomirskiego] 311: „Wielką... a pomyślną nowinę” otrzymał: Austria wypowiada wojnę Rosji, Fryderyk odstępuje przymierza, więc „dla Boga, niech jmćks. Konopka przyjeżdża jutro i jutro niech wyjeżdża, żeby przeciwni nie uprzedzili... A że teraz aspekta dobre, więc do króla jmci pruskiego trzeba będzie pomyśleć wysłać”; 5, 6, 20, 22II: „żeby nie była musztarda po obiedzie, ile gdy jmp. Mniszka szukają, sat sapienti” 5, 29 III. Konopka do M. Lfubomirskiego] 2II (BOK). Rzecz szczególna, że Mostowskiego dość poważnie brano w Wiedniu: gdy zaproponował, że sprzeda dobra w Polsce i nabędzie lenno w krajach cesarskich, jak Sułkowski księstwo bielskie, Kaunitz zaopiniował przychylnie, w ten bowiem sposób Austria zyska przywiązanego stronnika w Rzplitej, Vortrag 1XII1770 (AW).

12

   Du Hamel do M. Lubfomirskiego] 6II, 16 III: miał bądź co bądź 3 audiencje w ministerium; 28 o zwerbowanych oficerach (BOK). Werthern do Sackena 29 VIII: Du Hfamel] „apres avoir enrolle plusieurs personnes, entre autre une damę flamande pour une somme assez considerable, il a suivi l’avis de la police qui lui a conseille de pattir dans les 24 heures” (AD). Choiseul do Sartine'a 17II, Sartine 3 III (AE).

13

   Mfostowski] do Choiseula 21VI, instr. dla Blangisa t. d.; późniejsze pismo Blfangisa] z listopada wyszczególnia, ile Mfostowski] pożyczył któremu z panów polskich. Explicatio status confoederationis (AE, Os. 3024).

14

   Ks. Rużbacki do M. Lfubomirskiego] 25 VII: Krajfewski] hinc coactus est abire, szlachta wiska manifestowała się, że obiór jego nielegalny; Pac nazywa go pijanicą (BOK). Krajfewski] do Choiseula 3 i 10 X (AE).

15

   Miał tam jechać sam Lubomirski, ale się rozmyślił; Mfostowski] do M. Lfubomirskiego] IV (BOK).