DSCF0478 (2)

392 inteligencja

jacjaml", na poziomie trzecim „percepcją”, zaś na najniższym „wrażeniami”. Cechy intelektualne na poziomie asocjacji obejmowały np. pamięć określającą ogólną zdolność przechowywania oraz kojarzenie wytwórcze, obejmujące ogólny czynnik inwencji, dalej zdolności werbalne, językowe, arytmetyczne. Wśród cech praktycznych wyodrębnił Burt zdolności psychomotoryczne, zdolności przestrzenne I mechaniczne.

Wśród koncepcji hierarchicznych poczesne miejsce zajęła też koncepcja Raymonda Cattella (1971), który podzielił Spearmanowski czynnik ogólny na dwa bardziej specyficzne: - inteligencję płynną, uwarunkowaną genetycznie właściwością fizjologiczną struktur nerwowych w mózgu, rozwijającą się do okresu dojrzałości, a wpływającą na wszelkie czynności umysłowe (głównie jednak ujawniającą się w rozwiązywaniu zadań związanych z ujmowaniem relacji w niewerbalnych testach inteligencji);

-    Inteligencję skrystalizowaną, powstającą jako wynik doświadczenia i uczenia się, podatną na oddziaływania kulturowe, zmieniającą się wraz z wiekiem i rozwijającą się do okresu starości.

Cattell wyróżnił ponadto trzy czynniki drugiego rzędu - ogólną zdolność wyobrażeniową (sprawność w zakresie zadań o charakterze wyobrażeniowo-przestrzennym), ogólną płynność (sprawność w zakresie zadań wymagających rozpoznawania obiektów i przywoływania znaczenia pojęć) oraz ogólną szybkość (ogólne tempo pracy umysłowej). Niższe piętro inteligencji rozwinięto zatem w tzw. triadowej teorii struktury zdolności, która stanowi zarazem przyczynowe wyjaśnienie zjawiska inteligencji. Istnieją więc, zdaniem autora, trzy główne składniki zdolności:

-    możliwości umysłowe zdeterminowane właściwościami tkanki nerwowej mózgu, biologicznie ograniczone (limitowane), stanowiące funkcję jego masy asocjacyjnej (skojarzeniowej), na które składają się takie czynniki zdolności jak: szybkość i płynność przebiegu procesów umysłowych, pamięć, a głównie inteligencja płynna;

-    zdolności lokalne, odnoszące się także do struktur w mózgu, ograniczonych do organizacji strukturalnej pól sensorycznych i motorycznych;

- zdolności pośredniczące (Instrumentalne), stanowiące narzędzie wyrażania się ludzkiego umysłu, wśród których miejsce główne zajmuje inteligencja skrystalizowana, tzw. ogólna zdolność pośrednicząca, wywiera bowiem wpływ na wszystkie czynności umysłowe, nie jest ograniczona czynnikiem biologicznym.

Wartą podkreślenia wśród koncepcji hierarchicznych ludzkiego umysłu jest koncepcja Johna Carolla (1993), który na podstawie analizy czynnikowej dokonał podziału zdolności poznawczych na trzy warstwy: -zdolności wąskie (warstwa I), najbardziej specyficzne, reprezentujące specjalizację zdolności w określonych kierunkach, odnoszące się do różnych treści i procesów czy też strategii stosowanych w trakcie wykonywania zadań;

-zdolności szerokie (warstwa II) - osiem czynników (inteligencja płynna, inteligencja skrystalizowana, pamięć i zdolność uczenia się, percepcja wzrokowa, percepcja słuchowa, zdolność wydobywania z pamięci, szybkość umysłowa, szybkość przetwarzania informacji), stanowiących konstytucjonalne i długotrwałe podstawowe charakterystyki poznawcze jednostki, wpływające na duży wachlarz różnorodnych zachowań;

- zdolności ogólne (warstwa III), czyli inteligencja ogólna.

D. Wechsler, znany jako twórca narzędzia do badania inteligencji, rozumiał ją dosyć szeroko, zakładając, iż na inteligencję składają się także pewne zdolności mniej ogólne (tzw. czynniki grupowe), oraz włączył w zakres pojęcia inteligencji również pewne czynniki pozaintelektualne. Ponadto stwierdził, iż inteligencji nie można rozumieć jako prostej sumy pewnych zdolności, gdyż, jego zdaniem, inteligentne zachowanie zależy także od sposobu, w jaki owe zdolności są ze sobą połączone. W tym poszerzonym rozumieniu inteligencji elementy pozaintelektualne stanowią czynniki osobowościowe, wolicjonalne, temperamentalne, takie jak np. wytrwałość, motywacja osiągnięć, kontrola emocji, wrażliwość na wartości społeczne, estetyczne i moralne, gdyż wpływają one na poziom i sposób wykorzystania posiadanych przez jednostkę zdolności. Sposób manifestowania się inteligencji człowieka zawiera się i dokonu-