01032012241

4. O PERCEPCJI I KSZTAŁTOWANIU POJĘĆ

Na najniższym i najważniejszym zarazem poziomie polonistyki szkolnej znajduje się uczeń. Na tym poziomie ogniskują się wysiłki wszystkich omówionych wyżej dziedzin polonistyki: od abstrakcyjnych ujęć teoretycznych, poprzez działania programowe i podręcznikowe, do praktyki nauczycielskiej. Teoria literatury rozważana w tej perspektywie pojawia się jako obszar wiedzy, którą trzeba umiejętnie przekazać uczniom. Jeden jej wymiar już omówiliśmy, podejmując zagadnienie analizy sfunkcjomalizowanej i kształtowanych reguł odbioru. Pozostaje kwestia bardzo istotna — kategorie teoretyczne, które uczeń ma poznać.

Omówione zmiany programowe rozwiązują dylemat podkreślany we wcześniejszych edycjach niniejszej książki: c o przekazywać uczniom i kiedy — na jakim poziomie edukacji. Ale zaraz rodzi się pytanie następne: czy rozwiązania te są dobre? Czy przesunięcie poetyki opisowej do szkoły podstawowej, a nawet do jej niższych klas, jest słuszne? Czy uczeń pozostający jeszcze w fazie myślenia konkretnego zdolny jest pojąć wiedzę abstrakcyjną?

Problematyka kształtowania pojęć literackich w szkole podstawowej została już wstępnie zarysowana w osobnej książce *. Toteż tu — z uwagi na całość obrazu — zostaną zreferowane tylko najistotniejsze tezy. Najpierw poszukajmy odpowiedzi na pierwsze pytanie.

Przesunięcie poetyki na wcześniejsze etapy edukacji znajduje uzasadnienie w wynikach empirycznych badań nad odbiorem szkolnym. Reguły odbioru, które można zaobserwować wśród uczniów szkół średnich, nawet w klasach maturalnych, nie różnią się wiele od zachowań uczniów młodszych — u progu edukacji. Bariery percepcyjne — tak w zakresie języka, jak odwołań kulturowych — wznoszą się wysoko szczególnie w odbiorze poezji i rodzą „barierę postaw”. Maturzyści edukowani tradycyjnym sposobem (mowa o badaniach Zenona Urygi prowadzonych u progu lat siedemdziesiątych) przenoszą swoją niechęć na tekst, który stawia

¹ B. Chrząstowska: Lektura i poetyka, jw. albo tej autorki poradniki metodyczne dla klas IV, V, VII — patrz bibliografia.

539