s2 3

REALIZM

załamaniu się równowagi sił w Europie i w słabości Ligi Narodów (poziom trzeci). Analogicznie przyczyn wojny na Bałkanach w latach dziewięćdziesiątych można upatrywać w decyzji serbskiego przywódcy Slobodana Milośevića, uwarunkowanej jego wolą i osobistymi interesami, w niedemokratycznym ustroju państwa i nacjonalizmie Serbów oraz w oddziaływaniu struktury systemu międzynarodowego, rozpadzie systemu dwubiegunowego, dezintegracji Federacji Jugosłowiańskiej i słabości międzynarodowych mechanizmów rozwiązywania kryzysów.

Poszczególne nurty w ramach realizmu uznają za czynnik sprawczy zachowań na arenie międzynarodowej sity drzemiące w naturze ludzkiej, charakter i motywy działania państwa lub strukturę systemu międzynarodowego. Realizm klasyczny i neoklasyczny uznaje, że przyczyną konfliktów między państwami jest właściwa naturze ludzkiej „chciwość” i dążenie państw do ekspansji terytorialnej. Realizm strukturalny przypisuje sprawstwo strukturze systemu międzynarodowego. Dzieli się on na realizm defensywny, który utrzymuje, że celem państw jest bezpieczeństwo, oraz realizm ofensywny, który twierdzi, że państwa dążą do maksymalizacji potęgi¹. Postrzeganie bezpieczeństwa przez poszczególne nurty realizmu zostanie omówione według chronologii ich powstawania, od realizmu klasycznego poprzez strukturalny, defensywny i ofensywny do neoklasycznego. Najpierw jednak zostaną omówione podstawowe pojęcia, jakimi posługują się badacze realistyczni, takie jak potęga, równowaga sil i dylemat bezpieczeństwa.

Podstawowe pojęcia

Potęga

Angielski termin power, a francuski puissance oznacza potęgę, silę, władzę, moc. Siła jest jednak pojęciem węższym i mniej abstrakcyjnym niż potęga, stanowi jej część składową². Lawrence Freedman twierdzi, że „bezpieczeństwo międzynarodowe dotyczy potęgi, rozpoznania jej, zatrzymania, oparcia się jej, czasami zagrożenia nią lub nawet jej użycia”³. Potęga nie daje się łatwo zmierzyć i skwantyfikować, oprócz bowiem czynników wymiernych, takich jak położenie geograficzne, terytorium, liczba ludności, posiadane bogactwa naturalne, wielkość przemysłu i zdolności wojskowe (ilościowe

Podstawom

pojęć

i jakościowe), decydują o niej także czynniki niewymierne, takie jak stabi! ność polityczna, charakter i morale narodu, jakość przywództwa i efektyu ność rządu. Mianem konwersji potęgi określa się zdolność do przetworzeni zasobów (potęgi potencjalnej) w możliwość skutecznego oddziaływania n inne państwa i wpływania na ich zachowania.

W sytuacji, gdy zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa pochodzi od ir nych państw, stałym przedmiotem troski jest relacja własnej potęgi do te jaką posiadają inne państwa. Potęga ma zatem charakter względny, a nie at solutny, wymaga porównania z innymi. Także bezpieczeństwo jest zawsz względne, określane w relacji do sąsiadów. Bezpieczeństwo absolutne jei wobec tego niemożliwe do osiągnięcia.

Badacze podejmują próby zmierzenia i porównania potęgi poszczegó: nych państw. Na przykład Ray Cline twierdzi, że na potęgę państwa (Ps składa się suma tzw. masy kiytycznej (K), którą określa wielkość populac i terytorium, siły ekonomicznej (E) i zdolności militarnych (M), pomnożon przez sumę celów strategicznych (S) i woli narodowej (W)⁴. Reguła ta moż być przedstawiona w postaci równania:

Ps = (K + E + M) x (S + W)

Mirosław Sułek wyróżnia z kolei potęgę ogólną, o której decyduje prc dukt krajowy brutto, liczba ludności i wielkość terytorium, oraz potęgę woj skową, określoną przez wydatki wojskowe, liczbę żołnierzy (ściśle zależn od liczby ludności) i wielkość terytorium. Według jego obliczeń potęg ogólna (i wojskowa), liczona w procentach potęgi świata, wynosiła w 2007 dla Stanów Zjednoczonych 15,68 (21,37), Chin - 8,45 (6,84), Rosji - 3,2 (3,23), Niemiec - 3,24 (1,94) oraz Polski - 0,71 (0,55)⁵.

Potęga polityczna, której źródłem jest siła militarna i gospodarcza sto sowana jako środek przymusu, jest określana mianem potęgi twardej (han power). Natomiast potęga miękka (soft power) oznacza zdolność państw di uzyskiwania celów dzięki atrakcyjności, powabowi kultury, ideałów, poli tyki i dyplomacji. Państwo może być jak atrakcyjna kobieta, która osiąg; swoje cele dzięki osobistemu urokowi⁶.

W dziedzinie bezpieczeństwa państwa zdane są na siebie, nie istniej' bowiem władza światowa, która regulowałaby stosunki między państwam

1

   Charles L. Glaser, Realism, w: Alan Collins (red.), Contemporary Security Studies, wyd. 2, (Mord: (Mord University Press 2010, s. 17-18.

2

   Wojeiuk, Dylemat potęgi, s. 7.

3

   Lawrence Freedman, International Security: Changing Taigets, „Foreign Policy” 1998, nr 110, s. 48.

4

   Ray S. Cline, Word Power Assessment. A Calculus of Strategie Drift, Boulder: Westview Pres

1975, s. 11.    \

5

   Mirosław Sulek, Prognozowanie i symulacje międzynarodowe, Warszawa: Wydawnictwo Nauko wc „Scholar” 2010, s. 147-148.

6

   Joseph S. Nye Jr., Soft Power. Jak osiągnąć sukces w polityce światowej, tłum. Jakub Zaborowsk Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2007, s. 34.