DSCF0499

48

EMPATIA

reaktywność afektywna na trudną sytuację innych pojawia się już u noworodków (Sagi i Hoflman, 1976; Simner, 1971), sugeruje, że ta reakcja behawioralna jest wrodzona, a nie wyuczona. Dowody psychologiczne dotyczące wrażliwości naczelnych na ekspresję emocjonalną innych (Brothers, 1989) dostarczają dalszych argumentów popierających takie wnioski, przynajmniej jeżeli chodzi o reakcje afektywne. Zatem, pomimo że ograniczenia dotyczące założeń socjobiologicznych powinny być traktowane poważnie, w tym wypadku — jak się zdaje — dostarczają możliwych do przyjęcia, chociaż nieudowodnio-nych, wyjaśnień dotyczących pochodzenia zdolności empatycznych.

Istnieje jeszcze inne podejście krytyczne, oparte na specyficznym poglądzie dotyczącym natury ludzkiej najprawdopodobniej wywodzącym się z analiz socjobiologicznych, które, po rozwinięciu, również może zostać obrócone przeciwko prezentowanym tutaj interpretacjom ewolucyjnym. W kilku słowach; argumentacja opiera się na tym, że wyjaśnienia socjobiologiczne sugerują, że jedyny lub naczelny motyw postępowania człowieka jest motywem o charakterze egoistycznym, wykluczającym możliwość prawdziwie altruistycznego postępowania. Takie poglądy dotyczące człowieka można dostrzec na przykład w dowodzeniu, że przyjmowanie cudzej perspektywy wykształciło się jako środek umożliwiający skuteczną manipulację współplemieńcami. W takim sposobie rozumowania zawiera się również pogląd, że mechanizm, który wyzwala zachowania altruistyczne (afekt analogiczny), działa w wielkiej mierze w sposób egoistyczny poprzez wspieranie zachowań prospołecznych, ponieważ tego rodzaju zachowania zmniejszają osobiste cierpienie (Hoffman, 1978). Podsumowując, tego rodzaju podejścia nie dopuszczają możliwości występowania autentycznie altruistycznych, mających na celu współdziałanie, motywów ludzkiego postępowania.

Pomimo że wrócimy do tego zagadnienia w rozdziale siódmym, właściwe będzie przeanalizowanie w tym właśnie punkcie, co dokładnie socjobiologowie i psycholodzy rozumieją pod pojęciem altruizmu. Typowa socjobiologiczna definicja, której używaliśmy, jest dość wąska, skupia się wyłącznie na zachowaniu i jego konsekwencjach. Reprezentatywny jest tutaj pogląd Dawkinsa (1976): organizm określa się jako działający altruistycznie, jeżeli zachowuje się on w taki sposób, aby zwiększyć dobro, pomyślność innego podobnego mu organizmu własnym kosztem (s. 4). Zestawmy to z definicją altruizmu sformułowaną przez Batsona (1991): „umotywowany stan, którego ostatecznym celem jest zwiększenie cudzego dobrostanu” (s. 6). Rdzeniem definicji Batsona jest motyw działania organizmu udzielającego pomocy; aby działanie zostało zaklasyfikowane jako altruizm, „ostatecznym” celem musi być cudze dobro. Zatem fizycznie identyczne zachowanie może zostać uznane za altruistyczne lub egoistyczne w zależności od tego, czy stwierdzono obecność odpowiedniego motywu działania. Socjobiologiczny punkt widzenia wyklucza tego rodzaju wątpliwości.