DSCF0535 (2)

chwila podryguje, zdajesz więc sobie sprawę, że aplikowane wstrząsy muszą być dla niej nieprzyjemne i bolesne. Wkrótce eksperymentator przerywa procedurę i proponuje Elaine zakończenie prób. Jednak Elaine, pomimo że przyznaje, iż otrzymywane impulsy są dla niej przykre, chce kontynuować eksperyment. Wtedy prowadzący wpada na pomysł, czy obserwator —- czyli w tym przypadku ty — nie zamieni się rolami z Elaine? Wchodzi do pokoju, w którym siedzisz, i prosi cię o zastąpienie dziewczyny, podkreślając, że oczywiście nie musisz tego uczynić. Jak byś się zachował?

Zapewne się domyślasz, że celem eksperymentu nie było badanie pamięci, lecz sprawdzenie, czy uczestnicy zgodzą się pomóc Elaine (która była pomocnikiem eksperymentatora). Tak naprawdę, nikomu nie aplikowano wstrząsów elektrycznych. Postawiono sobie pytanie, jakie warunki muszą być spełnione, aby pomoc została udzielona? Batson i jego współpracownicy przeciwstawili dwa potencjalne źródła zachowań pomocnych — własny interes i empatię. Zrobili to w następujący sposób. Po pierwsze, zróżnicowali koszty ponoszone w wyniku nieudzielenia Elaine pomocy. Połowie uczestników eksperymentu powiedziano, że będą musieli obserwować tylko dwie pierwsze próby pamięciowe. Do przerwania eksperymentu doszło natomiast podczas drugiej próby, w tym przypadku, gdy ludzie wiedzieli, że nawet jeśli nie zamienią się z Elaine miejscami, to nie będą dłużej świadkami jej cierpienia. Pozostałych uczestników eksperymentu poinformowano, że będą musieli przyglądać się wszystkim dziesięciu próbom. W tym przypadku udzielenie Elaine pomocy bardziej leżało w ich interesie. Gdyby pozostali obojętni, musieliby jeszcze przez następne osiem prób obserwować cierpienia Elaine, zdając sobie przy tym sprawę, że mogli im zapobiec. Innymi słowy, jeśli biorący udział w eksperymencie mogli uniknąć widoku Elaine poddawanej wstrząsom elektrycznym, to decyzja nieudzielenia jej pomocy wiązała się z mniejszymi kosztami. Mogli wycofać się z sytuacji bez poczucia winy i dyskomfortu. Kiedy jednak byli zmuszeni patrzeć do końca na przebieg eksperymentu, zaangażowanie się w pomoc było wskazane ze względu na własne dobro. Stanowiło sposób na uniknięcie przykrych doznań.

Zgodnie z hipotezą empatii-altruizmu jedynie gdy osoby nie czuły w stosunku do Elaine empatii, rolę w ich zachowaniu zaczynał odgrywać wzgląd na własną korzyść (patrz ryc. 11.1). W przypadku, gdy empatia jest wysoka, ludźmi powinna kierować czysto altruistyczna motywacja i chęć pomocy bez względu na zyski i koszty związane z sytuacją. Aby sprawdzić tę hipotezę, Batson manipulował stopniem podobieństwa Elaine do kolejnych uczestników eksperymentu. Sprawiał, że odbierali oni Elaine jako mniej lub bardziej podobną do nich samych i w związku z tym w mniejszym lub większym stopniu budzącą empatię. I tak część osób poddanych eksperymentowi stwierdzała po przeczytaniu kwestionariusza wypełnionego przez Elaine, że podziela jej zainteresowania i przekonania. Część natomiast znajdowała w kwestionariuszu charakterystykę osoby zupełnie od nich różnej. Batson rozumował, że osoby, które miały wrażenie swojego podobieństwa do Elaine, będą czuły w stosunku do niej więcej empatii niż osoby, które takiego wrażenia nie odnosiły.

Jak widać w tabeli 11.2, otrzymane wyniki zgodne były z przewidywaniami wynikającymi z hipotezy empatii-altruizmu. Gdy osoba odczuwała wobec Elaine znaczną dozę empatii, czyli postrzegała ją jako