DSC06887 (2)

40

cj^rm domu u mistrza, przez obcowanie, naśladownictwo w pracy i przez pracę.

Choć wychowanie średniowieczne tak rycerskie, jak i mieszczańskie należy do typu pierwotnego, to jednak z czasem w średniowieczu uległo pewnemu zinstytucjonalizowaniu, gdyż obowiązywały już pewne formy organizacyjne i ceremoniał przy pasowaniu na rycerza czy wyzwalaniu na mistrza. Wychowanie dzieci chłopskich w okresie feudalizmu również miało charakter pierwotny, bo odbywało się w rodzinie przez obcowanie z rodzicami i rodzeństwem, przez naśladownictwo w działaniu i udział w pracy. Dopiero pierwszy wyłom w wychowaniu pierwotnym chłopskich dzieci zrobił Marcin Luter wraz z Melanchtonem, wprowadzając szkółki elementarne dla ludu z ojczystym językiem nauczania, a w Polsce na tym polu w XVI i XVII w. działali arianie. Zerwanie z wychowaniem pierwotnym chłopskich dzieci nastąpiło w Europie i w Polsce w XVIII w. w okresie oświecenia pod wpływem postępowych idei oświecenia, a zwłaszcza fizjokratów, którzy domagali się oświaty dla ludu, aby na tej drodze doprowadzić do zmiany uprawy roli z trójpolówki na płodozmian.

WYCHOWANIE WTÓRNE, ZINSTYTUCJONALIZOWANE, SZKOLNE

Z początkiem wychowania wtórnego celowego, świadomego, zinstytucjonalizowanego spotykamy się już pod koniec wspólnoty pierwotnej w okresie barbarzyństwa, kiedy to pojawiają się tak zwane leśne szkoły, prowadzone przez starszego rodu i kończące się uroczystym obrzędem inicjacji (wtajemniczenia). Właściwe wychowanie wtórne, zinstytucjonalizowane szkolne spotykamy w czasach historycznych i najbardziej klasycznym przykładem jest wychowanie greckie — spartańskie i ateńskie, które obejmowało „dzieci klasy posiadającej. Spartanie pierwsi stworzyli prototyp jednolitej szkoły państwowej z internatami obejmującymi dzieci od 7 do 18 roku życia, Ateńczycy natomiast na tle rozwarstwienia społecznego klasy posiadającej na trzy stany (żywicieli, obrońców i rządców) stworzyli trzy rodzaje szkół, tj. elementarne, średnie i wyższe (akademie).

Na tej bazie wzorca organizacyjnego szkół antycznych greckich, ateńskich rozwinęły się z kolei w Europie trzy rodzaje

szkół, tj. szkoły elementarne (zwane obecnie też powszechnymi lub podstawowymi), szkoły średnie, zwane gimnazjami—liceami, i szkoły wyższe, nazywane akademiami, uniwersytetami, z których z kolei pod koniec XVIII w. wyrosły politechniki na bazie rozwoju nauk przyrodniczych i stosowanych (tj. rolniczych, medycznych i technicznych).

Ze średniowiecznych instytucji stanowego wychowania cechowego rzemieślników rozwinęły się w XIX i XX w. szkoły zawodowe. Instytucje wychowawcze szkolne w XVI i XVII w., a zwłaszcza szkoły średnie i wyższe, miały charakter klasowy, kształciła się w nich młodzież klas posiadających, ponieważ tego rodzaju szkoły były płatne. Dopiero w epoce oświecenia — w drugiej połowie XVIII w. — po przejęciu szkół przez państwa, po zniesieniu zakonu jezuitów (1773 r.), pod wpływem fizjokratów głoszących potrzebę oświaty elementarnej dla ludu zaczęto wprowadzać powszechne nauczanie elementarne i z kolei reformować również szkoły średnie i wyższe, wprowadzając nauki przyrodnicze.

Te nowe postulaty oświatowe oświecenia w Polsce wprowadziła Komisja Edukacji Narodowej, która dokonała wielkiej reformy całego szkolnictwa, a zwłaszcza szkół elementarnych dla ludu, wprowadzając wychowanie świeckie, obowiązkowe nauczanie w języku ojczystym, z obowiązkową nauką o uprawie roli, hodowli zwierząt, ogrodnictwa, pszczelarstwa.

W dobie Komisji Edukacji Narodowej zreformowano również szkoły średnie w Polsce, przekształcając kolegia jezuickie i innych zakonów w szkoły świeckie wydziałowe i podwydziałowe z naukami przyrodniczymi. Komisja Edukacji Narodowej dokonała też generalnej reformy Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie dzięki działalności Hugona Kołłątaja. Odtąd Uniwersytet Jagielloński stał się znowu, podobnie jak w XVI w., w epoce humanizmu, odrodzenia i reformacji, kuźnią nowożytnej nauki.

Największą zasługą Komisji Edukacji Narodowej w Polsce była nie tylko reforma wszystkich szczebli szkół i unowocześnienie procesu dydaktycznego, ale przede wszystkim przekształcenie szkół w główne ośrodki wychowania nowoczesnego, postępowego, demokratycznego, świeckiego. Dzięki działalności wychowawczej KEN 6 milionów chłopów polskich (tyle było chłopów na zie-