DSCF3808

92

92

narodu. Filozofującym pisarzom Młodej Polski zastąpił mit nadczł₀ wieka, gdyż — posiadając wszystkie jego istotne cechy — woln_v| był od zarzutu ahistoryczności i kosmopolityzmu. Dawał się harmonii.] nie połączyć z problematyką patriotyzmu i walki narodowo wy zwoleń. I czej. wykorzystywać jako argument w programach odrodzenia polj. tycznego i moralnego.

Król Duch jako symbol twórczego indywidualizmu był dostatecz-nie wieloznaczny, aby każdy z pisarzy, spadkobierców i kontynuatorów idei romantycznych, mógł dopisać doń własną problematykę. Wśród wyznawców idei Sztuki — Absolutu w godność Króla Ducha wyposażono — jak mówiliśmy — artystę jako podmiot czynu metafizycznego, a wolność, nieodzowny warunek tego czynu, zinterpretowano wyłącznie w dziedzinie twórczości artystycznej.

Innego jest rodzaju i do innych konsekwencji interpretacyjnych prowadzi recepcja twórczości Słowackiego w „heroistycznym” nurcie filozofii młodopolskiej; nurcie operującym pojęciem czynu metafizycz-nego jako tworzącego życie. Stosunek modernistycznego heroizmu do romantyzmu w ogóle i do twórczości Słowackiego przedstawimy tu, posługując się przykładem Tadeusza Micińskiego, który do tej właśnie inspiracji się przyznawał. Literatura jego jest próbą uczynię-! nia treści metafizycznych Króla Ducha elementem — a nie argumentem tylko — własnej filozofii. Jego twórczość jest interesującą pro* pozycją przystosowania filozofii romantycznej do świadomości „czło-j wieka z końca wieku” — spadkobiercy pozytywizmu, członka narodu nie istniejącego od dawna na mapach politycznych, świadka ruchów robotniczych i rewolucji 1905 r., próbą zbudowania metafizyki dla świadomego uczestnika i twórcy współczesnego świata.

Król Duch — Jaźń, streszczenie i komentarz do poematu Słowackiego ujawnia podstawowe kategorie, w których Miciński interpretuje historiozofię romantyczną. Zastosowany w eseju aparat pojęciowy wymaga wyjaśnienia w całokształcie poglądów Micińskiego, ale wydobycie go z interpretacji Króla-Ducha pomaga odpowiedzieć na pytanie, czego szukał pisarz w filozofii romantycznej i jakim jej elementom przypisywał obiektywną, pozaliteracką wartość.

Przy lekturze eseju uderza statyczność symbolicznej siatki, jaką nakłada Miciński na treść poematu. W utworze Słowackiego istnieje wyraźnie podkreślony dystans między „czasem akcji” i „czasem narra-

V3

_cji'\ dystans polegający na różnicy stanu wiedzy. Słowacki skonstruował 0la-Ducha jako ilustrację fragmentu historii globowej, fragmentu ewolucji jednej z „agregacji duchów”. Dzieje minione przedstawione ^ w poemacie z pozycji człowieka wiedzącego, z pozycji, z której _chaos historii ujawnia już teologiczny sens, a cierpienie i rozterki bohaterów znajdują rozwiązanie w aktualnej wiedzy. „Dzisiaj przez ducha cały świat odkryty / cały wiadomy. Wtedy tajemniczy / jak upiór złoty, a we krwi umyty / złotem się dziwu wabił ku zdobyczy / a krwią ohydzał wszelki czar zdobyty / krzycząc, jak dziecko przydławione krzyczy / gdyś go uścisnął, a tarczy Wyśnieniem / takiś wywołał strach, jak objawieniem”².

Takiego poczucia dystansu pozbawiona jest interpretacja Micińskiego. Wprawdzie cel poematu określa on jako szukanie odpowiedzi na pytania: „Jak powstała Polska — na jakich wyżynach są jej cele? i gdzie źródło wody żywej, które by ją mogło z martwych teraz podnieść?”³, ale opisując dzieje Króla Ducha pomija to, co w poemacie jest teleologicznym procesem, progresywnym narastaniem osiągnięć i wiedzy. Utwór Słowackiego wywodzi Miciński z romantycznego nurtu „mitologii twórczej, symbolicznej”, zapoczątkowanej przez Mickiewicza, w której „jawią się postacie ze znamieniem wieczności w swych myślach i czynach”⁴. Król-Duch ma rzeczywiście postać mitu o początkach, ale poza strukturę mitu wykracza jako propozycja historiozofii. Każdy element poematu posiada walor jednocześnie symboliczny i empiryczny, ogólny i jednostkowy. Bohaterowie ze względu na swój aspekt duchowy uczestniczą w planie soteriolo-gicznym, ale są zarazem osobami historycznymi i świadomość ich jest historycznie zrelatywizowana. Każde kolejne wcielenie Króla--Ducha uwikłane jest w inne konflikty i opozycje, w każdym kolejnym przybywa zasług i wiedzy. Opozycje, w jakich zamyka bohaterów poematu Miciński, są natomiast statyczne oraz identyczne z tymi, w jakich opisani są bohaterowie jego własnych utworów i „podmiot filozoficzny” tekstów dyskursywnych. Król Duch jest jedną z wersji

- J. Słowacki: Król-Duch, {w:] Dzieła wszystkie, t. XVI, Wrocław 1972, s. 161.

s. 79.

' T. Miciński: Król Duch — Jaźń, [w:] Do źródeł duszy polskiej,

⁴ Jw„ s. 79.