DSCF5012

stanowiskach) w warszawskich więzieniach. W okresie 1935—. 1939 około 300 funkcjonariuszy ukończyło kurs bezpieczeństwa, blisko 400 ukończyło kurs wychowawczo-penitencjarny, a absolwentami kursu dla wyższych funkcjonariuszy zostało około 100 osób.

Niezależnie od systemu szkolenia stacjonarnego wszyscy funkcjonariusze niżsi Straży Więziennej zobowiązani zostali do uczestniczenia w szkoleniach wewnątrzzakładowych organizowanych przez naczelników jednostek. Ponadto Departament Karny organizował specjalistyczne kursy dla określonych stanowisk służbowych oraz kierował niektórych funkcjonariuszy na kursy doskonalące i dokształcające w ramach szkół policyjnych zgodnie z potrzebami służby.

System doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy Straży Więziennej w okresie 1918—1939 z dzisiejszego punktu widzenia ocenić należy zarówno pozytywnie, jak i krytycznie. Przede wszystkim podkreślić należy, iż zdobycie określonych wiadomości oraz opanowanie praktycznych umiejętności wykonywania zadań służbowych uznano za podstawowy obowiązek, warunek przystąpienia do służby i następnie awansu. Obowiązek ten dotyczył wszystkich funkcjonariuszy. Negatywnie natomiast ocenić należy obowiązującą od 1935 r. zasadę, iż ukończenie Szkoły Straży Więziennej „zwalniało od dalszego szkolenia zawodowego”. ²¹ Tym samym proces zdobywania kwalifikacji zawodowych został zawężony, sprowadzając się zasadniczo do dwóch rodzajów: szkolenia wstępnego (przygotowawczego) oraz ukończenia szkoły zawodowej. Tylko nieliczni funkcjonariusze kierowani byli na specjalistyczne kursy doskonalące, a szkoleniem wewnątrzzakładowym objęta była tylko niższa kadra personelu więzień.

W systemie tym od 1923 r. funkcjonowała zlokalizowana w Departamencie Karnym Komisja Szkolna — organ koordynujący całokształt przedsięwzięć dotyczących szkolenia i doskonalenia zawodowego personelu więzień. W systemie tym występuje również od 1935 r. słuszna zasada drożności, umożliwiająca awans służbowy poprzez kończenie kolejnych (wyższych) rodzajów szkolenia, jednak jej realizacja ograniczona została poprzez działanie tylko jednego czynnika (wynik egzaminu z poprzedniej szkoły-kursu). Charakterystyczny jest, utrzymujący się przez całe dwudziestolecie, blokowy układ przedmiotów nauczania składający się z: bloku przedmiotów prawnych, penitencjarnych, zawodowych, wojskowych, przedmiotu społeczno-politycznego oraz, w odniesieniu do dozorców (strażników), z bloku

“ Paragraf 31 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 20 lipęa 1935 r. o organizacji szkolenia Straży Więziennej (Dz.U. Nr 59, poz. 384).

przedmiotów ogólnokształcących. Taki układ przedmiotów nauczania odpowiadał celom szkolenia zawodowego personelu więzień.

Pozytywnie ocenić należy także postępującą, w miarę upływu lat oraz zdobywania w tym zakresie doświadczeń, tendencję do różnicowania szkolenia zawodowego w zależności od przyszłego stanowiska służbowego funkcjonariusza. Zróżnicowanie to odnosiło się do programu nauczania, przy czym w mniejszym stopniu do problemu doboru przedmiotów niż do doboru i układu szczegółowych treści nauczania oraz czasu trwania nauki. Należy przy tym podkreślić, iż najkrótsze było szkolenie strażników, najdłużej natomiast trwało szkolenie wyższych funkcjonariuszy. W programie dla strażników akcent położono na kształcenie umiejętności i pamięciowe opanowanie przepisów. Natomiast absolwenci kursów dla funkcjonariuszy wyższych wiele czasu poświęcali przedmiotom teoretycznym, w tym także psychopeda-gogicznym. Pozytywną cechą systemu szkolenia był jego pragmatyczny charakter, akcentujący zajęcia praktyczne organizowane w jednostkach podstawowych. Efektem tej zasady były wyniki pracy wielu przedwojennych funkcjonariuszy Straży Więziennej, którzy po II wojnie światowej rozpoczęli służbę w więzieniach Polski Ludowej. System szkolenia zawodowego funkcjonariuszy wzorował się w tym czasie na modelu dydaktyczno-wychowawczym szkoły wojskowej.

Osiągnięciem przedwojennego więziennictwa było zorganizowanie szkoły dla średniej grupy stanowisk, spełniających ważne zadania, szczególnie w wychowawczym systemie wykonania kary pozbawienia wolności. Był to zatem system, który podlegał w okresie dwudziestolecia zmianom i doskonaleniu, zgodnie z potrzebami ówczesnej praktyki penitencjarnej, oraz nie odbiegał od rozwiązań, jakie były w tym względzie w innych państwach europejskich.

Służba Więzienna Polski Ludowej ²² powstała z chwilą powołania w ramach Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego — Resortu Bezpieczeństwa Publicznego. Poza problemami natury organizacyjnej, przed nową służbą stanęło zagadnienie sformułowania koncepcji systemu penitencjarnego. W nie publikowanym okólniku nr 1 z 4 października 1944 r. wydanym przez kierownika Resortu Bezpieczeństwa Publicznego zawarta została w tym względzie tylko bardzo ogólna dyrektywa zalecająca, aby nowo powstający aparat więziennictwa korzystał w swojej działalności z przepisów sprzed 1939 r. Zalecenie to odnosiło się także do pro-

^ss Pojęcie „Służba Więzienna" obowiązuje od 20 lipca 1954 r. Do tego czasu używano przedwojennej nomenklatury — Straż Więzienna.

— 271 —