DSCF5035

szy Minister Sprawiedliwości i jeden z założycieli patronatu ^ przyznał w latach 1918—1920 pewne fundusze subwencyjne na cele opieki postpenitencjarnej.

Równolegle członkowie patronatu podjęli działania zmierza-jące do ustanowienia nowej regulacji prawnej, która objęłaby całe terytorium ziem polskich. Dyskusje w tej sprawie z Departamentem Więziennym doprowadziły do uzgodnienia tekstu $tą, tutu i przedłożenia go Ministrowi Sprawiedliwości St. Nowodworskiemu, który 1 grudnia 1923 r. zatwierdził go jako statut warszawskiego towarzystwa „Patronat”. Statut ten był traktowany jako wzorcowy dla powstających oddziałów na terenie całego kraju. Statut regulował także działalność członków korespondentów pełniących swoje funkcje w tych miejscowościach, w których nie było oddziałów „Patronatu”. Na wstępie statut przyjął nazwę „Towarzystwo Opieki nad więźniami uwolnionymi z więzień i ich rodzinami „Patronat”. Cel działania określał statut w czterech punktach. Była to: 1) poprawa stanu moralnego i bytu materialnego więźniów we współdziałaniu z władzami więziennymi, 2) wychowanie, nauczanie i uzdolnienie do pracy zarobkowej nieletnich sprawców czynów przestępnych, 3) dopomaganie uwolnionym z więzień do ustalenia bytu, oraz przyjmowanie pod dozór uwolnionych przedterminowo, 4) wspieranie pod względem moralnym i materialnym rodzin więźniów.

Cele te „Patronat” miał osiągać różnymi środkami. W czasie odbywania kary pozbawienia wolności poprzez wytypowanych kuratorów więziennych — zatwierdzanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości — odwiedzał więźniów, moralnie na nich oddziaływał i poznawał ich warunki bytowe na wolności a także ich rodzin. Okazywał im pomoc materialną i moralną. Organizował roboty więzienne. Zakładał biblioteki więzienne. Urządzał odczyty i pogadanki. Organizował uroczyste obchody świąt kościelnych i narodowych. W zakresie opieki nad nieletnimi „Patronat” organizował obronę nieletnich, pomagał sądom dla nieletnich w organizacji pracy kuratorów sądowych, podejmował opiekę nad nieletnimi powierzonymi przez organy sądowe, występował do prokuratora o pozbawienie niegodnych rodziców i opiekunów władzy rodzicielskiej i opiekuńczej, otwierał izby czasowego zatrzymania nieletnich objętych śledztwem oraz zakłady i kolonie wychowawczo-poprawcze dla nieletnich, względem których sąd orzekł umieszczenie ich w podobnych zakładach.

W stosunku do zwolnionych z zakładów karnych „Patronat” zaopatrywał ich w odzież, pożywienie, środki lekarskie, narzędzia pracy, ułatwiał przyjęcie do schroniska, domu pracy, warsztatu, udzielał im pożyczek i zapomóg, ułatwiał im podjęcie pracy lub powrotu do miejsc zamieszkania, zakładał lub wspo-

magał biura pośrednictwa pracy oraz wszelkiego rodzaju warsztaty, domy pracy.

W zakresie wspierania rodzin więźniów zaopatrywał rodziny więźniów w pożywienie, mieszkanie, odzież, środki lekarskie ułatwiał im korzystanie z przytułków, tanich jadłodajni i innych instytucji dobroczynnych, udzielał im pożyczek i zapomóg, wyszukiwał prace zarobkowe, umieszczał dzieci w ochronkach, szkołach, udzielał opieki moralnej i prawnej, zakładał przytułki dla więźniów. Ponadto w świetle statutu, „Patronat” mógł uczestniczyć w komisjach przedterminowego zwolnienia i brać udział w naradach penitencjarnych na zaproszenie władz.

Bezpośrednią pracą wychowawczą zajmowali się wytypowani kuratorowie. Kuratorowie więzienni zatwierdzeni przez Ministra Sprawiedliwości i kuratorzy okręgowi działający poza więzieniem. Podstawa prawna działalności „Patronatu” nie została zmieniona przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego. „Patronat” nie otrzymywał dotacji i borykał się stale z trudnościami finansowymi. W 1924 r. zarejestrowanych było 40 oddziałów patronatu w dalszych latach liczba ta wzrosła do 58. Najbardziej wszechstronna była działalność patronatu w Warszawie., oddziału patronatu w Krakowie założonego w 1925 r. oraz oddziału we Lwowie i w Poznaniu. Jak można określić praktyczny udział „Patronatu” w zakreślonych statutem obszarach?

W stosunku do potrzeb działalność ta była niewielka, biorąc jednak pod uwagę bezinteresowne zaangażowanie społeczne w tą problematykę pewnej liczby osób (w samej Warszawie w 1939 r. było 463 członków), odnotować należy znaczną wartość tej działalności. Najszerzej działalność ta rozwijała się w zakresie pomocy w realizacji pracy kulturalno-oświatowej w więzieniach (odczyty, pogadanki, pomoc w nauczaniu). Działalność patronackich. kuratorów więziennych była stopniowo ograniczana. Pomoc zwalnianym napotykała największe trudności w zakresie zatrudnienia. „Patronat” opłacał najczęściej przejazdy zwolnionych z więzienia do miejsc ich zamieszkania. Najszerszą działalność rozwijał „Patronat” w stosunku do nieletnich. Prowadził np. w Warszawie dom małego dziecka, gdzie przebywały dzieci matek pozbawionych wolności, Dom Dziecka w Radości dla dzieci więźniów, Dom Dziewcząt na Ochocie, a przede wszystkim Poradnię Wychowawczą dla dzieci trudnych, popełniających przestępstwa, kierowaną przez profesora Stefana Baley’a.

Nie podjęto działań określonych w statucie i przypominanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości, a mianowicie dozorów nad warunkowo zwalnianymi.

W wyniku dyskusji nad projektem ustawy o więziennictwie jawi się koncepcja utworzenia komitetów więziennych jako instytucji współdziałania więzień ze społeczeństwem. Pierwszym

— 563 —